Notes from “Success Built to Last”

Dear Friends, 

I will be sharing my notes from the book called “Success Built to Last”. 

The successful people choose the way what matters to them. How to reach a meaningful life is their main motto.

This process is the combination of meaning, thought and the action.

The big successes are the result of the ordinary people doing extraordinary things that matter for them. 

A real success in a life and work, brings personal fulfilment and lasting relationships and makes a difference in the world they live in. 

There are three elements of success: 

1- Meaning: This is something you are passionate about.

2- Thougtstyle: Highly developed sense of accountability, audacity, passion and responsible optimism. When you have the right thought style, you will create new ideas even you are not working on the subject. 

3- Actionstyle: Enduringly successful people always on act. They don’t get shy or resistant.

Meaning is the first element.

The only place where you find success before work is in the dictionary. (Mary V.Smith)

Abraham Lincoln said the pessimists find difficulty in every opportunity but optimists find opportunity in every difficulty. 

To find your mission in life is to discover the intersection between your hearth’s deep gladness and the world’s deep hunger. (Frederick Beekner)

If I see something I don’t like, I try to change it. If I can’t change it I change my position to look at it.

If you have the meaning of your business, the reward for the doing is the doing. 

The successful people find solutions to their problems while not dealing the problem directly. They use the peripheral vision where they find the solution by not directly looking at the problem.

Peripheral thinking is useful when you do something different; pray, sport etc. 

Google encourages their people to use their %15-20 of their time by dealing with different jobs. 

The purpose of the life is not to be happy. It is to be useful, to be honourable, to be compassionate, to have difference that you have lived and lived well.

Thought Style is the second element. 

There are silent screams inside our body that tell us what we should abandon the way we do for a meaningful job. These are mainly under the four elements:

1- It is not a good career.

2- Bright objects such as allowances, transportation, accommodations covered packages are all driving us away.

3- There is seduction of competence. The surrounding people might hinder us to do something meaningful.

4- There is the tyranny of OR. There are choices and some of them might have adverse consequences for your loved ones. The enduringly successful people are not in different between two choices. Their commitment to the others are also for their self commitment. Your time is limited. Don’t waste it living someone else’s life. 

Self esteem is highly overrated. There are many criminals have high trust on themselves. 

Builders insisted self-esteem comes from trying and failing, trying and failing then succeeding with small gains and doing the work a little better each time.

Gain is the edge of loss; loss is the hearth of the gain. Having many difficulties perfects the being. Having no difficulties ruins the being. (Lao Tzu)

Losers call it failure, the builders call it a learning. 

Builders claim that it is your decision whether to be a victim or a beneficiary of what has happened so far. 

Third element of success is the action style.

This is one of the best lessons from human history. You may or may not blame for what happens to you but either way you are responsible for doing something about it. 

Serendipity comes to those who do their homework and have the courage to do reality checks to determine whether or not they are still on course to achieve what actually matters about their goals. 

Naked conversations are important. Disagreement is refreshing when two men lovingly desire to compare their views to find out truth. Controversy is wretched when it is only an attempt to prove another wrong. (Frederick Robertson)

When two people always agree, then one is unnecessary.

The Notes from “Freedom Inc.”

Dear Readers,

I want to share notes from the book called “Freedom Inc.” in which the importance of the freedom of the employees were mentioned. 

The legendary CEO of 3M says, if you put fences around your people, you get sheep. Give the people the room they need. 

People respond to the environment in which they find themselves. 

Taylorism has turned the employees into the automatons and this was appreciated for a long amount of time. 

The successful companies researched, have two things in common:

- They tie their success together with their culture of freedom. 

- They are rare because of the bureaucracy applied. It is like obesity. To gain weight is much more easy than lose it.

The lessons from the liberated companies are:

- Stop telling and start listening from your people.

- Start openly and actively sharing your vision of the company so that your people will own it. 

- Stop trying to motivate your people, let them to motivate themselves. 

- Stay alert about protecting your company. 

The job descriptions freeze the people. 

There are four principles of a good company. 

1- Freedom

2- Fairness

3- Commitment 

4- Waterline

Commitment verses job. A job is something a boss gives you. A commitment is something which is freely entered into. A promise of the individual. Something chosen verses something imposed. 

There are how companies and why companies. In how companies, the managers spend their time to describe the work to be done. How to accomplish a task, when to come, when to leave…

In why companies, the people ask why they are doing that particular task. The answer is always the same. To make the customer happy. 

Management for 3% is the main strategy for the how companies. They put rules and controls in order to keep the unmanaged / disengaged employees. To keep them on track, if the rule is violated more rules are applied to manage those people. But this eventually causes the rest (97%) to be disengaged. 

According to a survey, 27% of the employees were engaged where the 59% were disengaged and 14% were actively disengaged. As an allegory, this means that if 10 people are sailing in a boat, 3 people are rowing to the right direction, 6 people just splashing some water and the rest 1 is rowing on the opposite side.

Many good ideas die in the command control hierarchy. 

Culture eats strategy at the breakfast. You can have the best plan but if your culture doesn’t allow it, there is no chance of it. 

In the how companies, there is big stress on the workers. It is researched that 40% of the worker disability is caused by stress. This also leads to a productivity problem. Eventually the employee has either fight or flee choice. But they start to use alcohol or drugs to overcome the problem.

When a person believes she has a high degree control on the event, she judges it as less stressful. Giving people control over their work; the hidden costs, absenteeism will also go down. 

“How” approached emerged during the Industrial revolution because of two reasons:

- The illiterate work force and

- The artisans were so reluctant to work more which caused underproduction.

There is a banana experiment conducted on the monkeys. In summary the banana is hung on the top and if any monkey wants to grab it, gets cold shower. After a while any monkey tries to grab it punished by the others. This discourage all monkeys to grab it. This shows that a negative culture is not necessarily imposed by the top guy, but also spread by the peers. 

Freedom is neither hierarchy nor an anarchy. The best way of defining it, is the ordered liberty.

People start emotionally owning the company’s vision only when they are free to make their own decisions in pursuing it. A leader can’t force people to emotionally own the company’s vision, he can only seek to create the conditions in which they are convinced of it themselves.

It is crucial for a would be liberator to completely refrain from telling because everybody watches to see whether he will “walk to talk” is it were.

Meaning of the organisation charts will build on the assumption that the person is bad. This recalls the theory of McGregor in which he has stated the X and Y theory. In X theory, you dont depend on the people but in Y you believe in them. 

A CEO’s main task is to protect the culture. Dual standards are the cancer of cultures.

In a liberated company more people have more authority to make their own decisions on behalf of the business. 

The weak signal is the sort of information that is important but doesn’t rise to the attention of management because it never gets passed up the line or get lost in the noise of larger problems with stronger signals.

Notes from “The Experience Economy”

Dear Friends,

Today I will be sharing my notes from an astonishing book called “The Experience Economy”. This book was written by Joseph Pine and James Gilmore in the late 90s. 

“You are what you charge for”

This is the hearth of the book. Competing with price is an old fashion thing. The customers want to experience new feelings that make them ready for pay a premium. If you charge your customers for your great services you become one of the distinguished companies. 

Consider the journey of a coffee bean.

It is first collected from trees, then packaged and sold in the markets, then served in various cafes and finally in some places it becomes a part of a special experience.

In each of these four stages, different businesses operate with different profit margins. Of these, the company that produces the product in the form of commodity operates with the lowest profit margin, and the one that operates with the highest profit margin is the business that makes this part of a special experience.

Even though the product is the same, the emotion it evokes in the customer is not the same so a business that focuses on experience always earns more. It makes us to think how we can improve our offerings for delightful experiences.

Experiences have been all around but consumers, businesses lumped them into the service sector along with such uneventful activities as dry cleaning, telephone access. But with memorable events, the services can be promoted to be experiences which needs a personal engagement. 

Experiences are events that engage the individuals in a personal way.

Ing the thing. The companies try to wrap experiences around a their existing goods and services. Manufacturers should experientialize their products. This will make them more memorable. 

The cake making shows the progression of the economic value. 50 years ago, moms used to bake their cake for the birthday parties. Then they started to order. Then, outsource the entire party to somewhere else. In every progression, the value expected has been also increased. This has made the seller to earn more profits. 

Do not forget. If you are in the middle of an experience, your price sensitivity will drop and you will be open for buying more. 

There are four realms of the experience depending on the participation of the individual and the absorption/immersion of the same. If you are absorbing the experience in a passive way you are at the entertainment realm. If you are absorbing the experience (experience goes into you) in an active way, you are at the education realm. If you are immersing into the experience (going into the experience) and actively participating, you are at the escapist level where you feel that you are at the stage. Finally if you are passively immersing the experience you are at the esthetic level i.e. where you are experiencing the art or viewing the Grand Canyon. The richest experiences encompass all levels of realms. 

How can you increase the effect of the experience?

1- Theme the experience (alter the sense of reality)

2- Harmonize the impressions with positive cues.

3- Eliminate the negative cues.

4- Mix in memorabilia(Soveigners) 

5- Engage five senses. (The more sensory the experience the more memorable it will be)

You are not truly selling an experience if you don't charge for it. 

To enter an experience economy, first customise your goods and services. If you commoditize your experiences you fall into services and goods. 

Two formulas:

Customer satisfaction = what customers expects to get - what customers perceives he gets

Customer sacrifice = what customers want exactly - what customers settles for 

Designing for the average is the root cause of the customer sacrifice. Designing for the customer for many organizations really means designing for the average customer which doesn't exist. The attitude of “They don't mind” approach leads to customer sacrifice. 

To fight against customer sacrifice there are four types of customizations.

1- Collaborative customisers work with their customers to determine what they need and produce it for them. 

2- Adaptive customisers offer one product designed to let users alter it themselves. 

3- Cosmetic customization present standard good or service differently to different customers.

4- Transparent customizers provide a tailored offering without customers knowing that it is customised for them.

To truly differentiate themselves, businesses must focus on increasing customer satisfaction, then on eliminating customer sacrifice and finally creating customer surprise. But, once a company creates a customer surprise, the customers start to expect more surprises. 

The work is a theatre. Therefore, all the processes of a theatre apply here. Please have a look at the following chart to understand how similar the theatre concepts with the business headlines. 

There are four realms of the theatre. You should understand how to act.

Improv theatre involves new to the world performances where creativity and spontaneous activity is highlighted. 

Platform theatre involves little variation. The formal scripts are in use here. 

Matching theatre integrated portions of work into a unified whole. Scripts in matching theatre are always dynamic. 

Street theatre draw people in, amaze them and then ask for money. Such as the illusionists.

The last stage of the progression of the value of the offerings is the transformations. At this level, the customer will eventually be changed and transformed to be different human being. He will be better than his previous stage. If we give an example from the fitness sector, the manufacturers should stop to think about to sell gym products but to think about how they can change the body and the health of the customers. At this stage, the guidance of the company play a great role. 

In the economy pyramid, 

- Commodities are discovered and extracted

- Goods are developed and made

- Services are devised and delivered

- Experiences are depicted and staged

- Transformations are determined and guided

Transformation phase has three processes:

- Diagnose the aspirations of the customers 

- Stage the experiences and depict memorable events (four realms of the experiences; entertainment, education, escapist and esthetic)

- Follow through the progress (It will not be a true transformation unless it is sustained)

To understand the level of the value offerings we can glance at the change of CPI for almost a century. The transformation price increases are far more than the other offerings. 

It makes the progress of the value offerings as below. 

The result is depicted as follows. 

To sum up, 

- if you charge for stuff you are in the commodity business,

- if you charge for tangible things you are the goods business,

- if you charge for the activities you execute, you are at service business,

- if you charge for the time customers spent with you, you are at the experience business,

- if you charge for the demonstrated outcome of the customer achieves, you are at the transformation business.

If you promote your offerings to the transformations you will definitely get benefit out of it. 

“Sonsuz Olanak” Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba arkadaşlar,

Bugün sizlerle Sonsuz Olanak adlı kitaptan aldığım notları paylaşacağım. Dijital cephede müşteri değeri yaratmak sloganıyla başlayan kitabın yazarı Joseph Pine ile Kim Korn. Kitap, insanların bakış açılarını eleştirerek başlıyor. Buna göre insanlar dünyayı daha çok parçalar ve bütünler, iyi ile kötü, güzel ile çirkin, kısacası bir ve sıfır gibi iki ayrı uçta değerlendirmeyi tercih ediyorlar. Oysa bunun yanında arada kalan büyük bir dünya var. Bugün bunu biz fiziksel ile dijital arasında da yaşıyoruz. Tüm müşterileri dijitale doğru ilerletirken fizikseli neredeyse göz ardı ediyoruz. Oysa müşteri deneyiminde fiziksel ile dijitalin en doğru oranda kullanılmasıyla ortaya güzel sonuçlar çıkabiliyor. 

Bugün insanlar işlemlerini yapmak için genellikle dijitali tercih ederken halen bir kısım insan şubeye gidip insan teması arayabiliyor. Aslında hepimizin hayatı bir şekilde fiziksele dokunabiliyor. Örneğin basılı kitap okumayı halen çok seviyoruz. Birçok insana dijital kitap okumak aynı deneyimi yaşatmıyor.

Tüm şirketler keskin bir tercih ile karşı karşıya bulunuyor. Ya üretken yaşamları giderek kısalırken sürekli daha hızlı mal ve hizmet inovasyonu yapacaklar ya da hayatı değiştiren deneyimler üzerine kurulu dönüşümlere odaklanacaklar. Kısacası ya mal ve hizmette yenilik yapacaklar ya da müşterinin deneyimini iyileştirme yoluna gidecekler. İlkini yapmak uzun ve zor bir süreç gerektirirken ikincisini yapmak zaman zaman oldukça kolay olabiliyor.

Yukarıda anlatılanı birlikte yapan şirketler ise uzun dönem müşteri sadakati sağlayabiliyorlar. Örneğin iPhone’un kendi başına bir inovasyon olduğunu düşünürsek bu ürünü kullandığımız her an bir deneyim yaşadığımızı da söyleyebiliriz. Hatta kutusunu ilk defa açmak bile deneyimin bir parçasıdır. Mutlaka fark etmişsinizdir ki iPhone kutusunu açmak müşteri yolculuğunun başlangıç noktasıdır.

Kitap; zaman, mekan ve madde düzleminde fiziksel ve sanal dünyanın bir karışımının nasıl olabileceğini gözler önüne seriyor. Bunlardan bazıları hayatımızın içerisinde önemli rol oynamaya başlasa da bazıları şu ana kadar yeterince etki göstermiş değildir. Şimdi bunları hep birlikte tanıyalım.

Gerçeklik diye bilinen alem zamanın, mekanın ve maddenin bizim bildiğimiz şekliyle ve içinde yaşadığımız haliyle duyu organlarımızla algıladığımız gerçek yaşamı ifade ediyor. Bu düzlemde de teknoloji kullanılıyor. Burada kullanılan teknolojiler doğuştan sahip olduğumuz insani yetenekleri yükselterek değer oluşturuyor. Örneğin; gözlük, mikroskop, teleskop gibi aletler; kürek, traktör veya testere gibi araçlar bizim mevcut yeteneklerimizin daha gelişkin bir şekilde kullanılmasına imkan tanıyor.

Artırılan gerçeklik ise insanın bazı dijital araçlarla çevresindeki fiziksel dünyayı daha iyi anlaması için ona imkanlar sunuyor. Örneğin hepimizin bildiği gibi cep telefonumuzun kamerası ile gerçek dünyaya baktığımızda trafik, navigasyon veya bilgilendirmeler gibi birçok konuda yardım alabiliyoruz.

Alternatif gerçeklik yukarıdakilerden farklı olarak gerçek olmayan bir zamanda ve dijital ortamda ama gerçek dünyanın mekanları kullanılarak bir deneyim oluşturabiliyor. Örneğin bir zamanlar birçok insanı peşinden koşturan PokemonGo oyunu gibi. Bu oyunda insanlar gerçek dünyada fakat tamamen sanal bir gerçeklikle Pokemon karakterlerini yakalamaya çalışıyorlardı.

Çarpıtılan gerçeklik ise gerçek dünyada fakat tamamen farklı bir zamanda yaşanan deneyimi ifade ediyor. Örneğin bir ören yerine gittiniz. İnsanların, mekanların ve kullanılan tüm dekorların bundan iki bin yıl öncesini yansıttığını düşünün. Siz de buna göre giyindiniz ve buna göre bir zaman geçirmek için ortamın içine dahil oldunuz. Tamamen farklı bir zamanda fakat tamamen gerçek olan bir his ile tüm duyu organlarınız ile bu deneyimi yaşayabilirsiniz.

Sanallık ise zaman, madde ve mekan anlamında tamamen gerçek olmayan bir dünyayı ifade etmektedir. Aslında bunu hepimiz eminim çok iyi biliyoruz. Oynadığımız oyunlar büyük ölçüde bu kapsam içine dahil olabilir. Örneğin bir macera oyunu oynadığınızı düşünün. İçinde bulunulan zaman, oyunun geçtiği mekan ve elbette dijital ortam sizin tamamen farklı bir deneyim yaşamanızı neden olacaktır. 

Karşımıza çok fazla çıkmasa da artırılan sanallık diye bir kavramdan daha bahsetmek lazım. Çeşitli çocuk oyunları, yılbaşı kartları ve bunun gibi fiziksel ortamda bulunan bazı tasarımların cep telefonu kamerası ile okutulduklarında telefonun içinde canlanıp çeşitli hareketler yaptığını görmüşsünüzdür. Örneğin size bir yılbaşı kartı geldiğinde ve üzerinde de bir kare kod olduğunda bunu okuttuğunuzda, yılbaşı ile ilgili bir müzik çalıyorsa bu tarz bir deneyim yaşıyorsunuz demektir. 

Fiziksel sanallık ise sanalı maddi olanda cisimleştirmek anlamına gelmektedir. Örneğin son on yılda hızlı bir yükseliş gösteren 3D yazıcılar buna bir örnek olarak gösterilebilir.

Yansıtılan sanallık gerçek dünyayı sanal içerisinde özümsemek anlamına geliyor. Bunu da hayatımızda oldukça fazla kullanıyoruz. Uygulamalar aracılığı ile gerçek yaşamdaki olayları takip etmek bu konuya güzel bir örnektir. Navigasyon uygulamaları ile yol bilgisi almak, kendi yaşamsal değerlerimizi uygulamalardan öğrenmek, devam eden etkinlikler ile ilgili canlı bilgiler almak bu kapsama dahil olabilir.

İnsanlar yukarıdaki farklı alemleri yaşarken en başta belirttiğimiz gibi temelde zaman, mekan ve maddi düzleminde konuyu algılıyorlar. Bu kapsamda deneyim değişim gösterebiliyor. Örneğin gerçek zaman güncel olayları şimdinin katıksız gerçekliğini, olayların ardışık bir süreyle gelişmesini bekleme öngörüsünü kısacası gerçek bir zamanı yaşamanın deneyimini yansıtırken gerçek olmayan zaman ise başka bir zamanı yaşamanın verdiği heyecanı, şimdiki zamandan kaçmanın hissettirdiği özgürlüğü insanlara yaşatmaktadır.

Kitaptan aldığım notlar bundan ibaret. Yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim.

Singapur ve Tayland’da Bankacılık

Merhaba kıymetli arkadaşlar,

Bildiğiniz gibi finansal işlemler dünyanın her yerinde farklı özellikler gösterebilmektedir. Her ne kadar batı ülkeleri bankacılık anlamında genel olarak ileride bulunsalar da dünyanın çeşitli yerlerinde farklı bankacılık uygulamaları görülmeye değerdir.

Özellikle uzak doğunun finansal işlemlerde, dijitalleşmede, ödeme sistemlerinde ve mobil uygulama kullanımında farklı özellikler gösterdiğini anlayabiliyoruz. Bu anlamda Singapur ve Tayland’ın dijital ödemeleri ile dijital bankacılık işlemlerinden bahsetmek istiyorum.

Singapur 73 bin USD’lik kişi başı GSYH açısından dünyanın ileri gelen ülkelerinden biri olsa da Tayland kişi başı 7,3 bin USD GSYH ile Singapur’un onda biri olan orta düzeyli bir gelire sahiptir. Bu anlamda Singapur‘un daha çok batılı ülkelerle Tayland’ın da ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerle aynı grupta olabileceğini düşünebiliriz.

Bu girizgâhı yaptıktan sonra Singapur’daki bankacılık ve ödeme dünyası uygulamaları ile başlayalım.

Singapur bölgenin önemli bir limanı olmak ile birlikte finansal merkezi hüviyetinde de çalışmasına devam etmektedir. 5 milyonu aşkın nüfusuyla ve nüfusun neredeyse tamamına yayılmış internet kullanımıyla dijitalleşmede oldukça ileri olan bir ülkedir. Bu anlamda dijitalleşmede Estonya ile birlikte örnek gösterilen bir ülkedir.

Halkının %77’si dijital cüzdan kullanmakta ve böylece günlük hayatlarındaki ulaşım, yemek siparişi, finansal işlemler gibi birçok faaliyetini dijital cüzdanları üzerinden halletmektedir. Bu dijital cüzdanlar içerisinde Grab, Paylah, Alipay gibi uygulamalar yer almaktadır. 2025’te nakitsiz toplum olmayı hedefleyen Singapur; ödeme kuruluşu, Fintech ve dijital hizmet veren tüm servisleri desteklemektedir.

Ülkede neredeyse her yerde kredi kartı geçiyor. Fakat çok nadiren bazı dükkanlarda (örneğin ikinci el kitap satıcıları) gibi nakit işlem yapmak zorunda kalabiliyorsunuz. Var olan cüzdanlara para yüklemek mevcut kredi kartları kullanılarak hızlı bir şekilde yapılabiliyor. Ayrıca ödemelerde yine dijital cüzdanlar ve kredi kartları üzerinden hızlıca yapılabilmektedir. Fakat iş yerleri daha çok temassız kredi kartını tercih etmektedir. Bunun nedeni ülkede yaygın kullanılan QR sisteminin temassız kart kullanımından biraz daha zor olmasıdır. QR kullanımı o kadar yaygın ki ödemeden bağış işlemlerine ve hatta piyango oyunlarına kadar her yerde QR işaretleri bulunmaktadır.

Ülkede nakit kullanımı azalmış olmasına rağmen halen dijital işlem yapmak istemeyen yaşlı kuşağın cüzdan yazdırma gibi faaliyetler için şubeyi ziyaret ettikleri görülmektedir. Bunun için ayrı makinalar koymuşlar.

Singapur’un en büyük bankası olan DBS açmış olduğu nakitsiz şubeyle müşterilerine cihazlar üzerine hizmet vermeye çalışmaktadır. VTM ve ATM cihazlarının yoğun olduğu Plaza Singapora Şubesi’nde insanlar bir yetkili tarafından yönlendirilerek uygun cihazları kullanmaktadır. Dünyanın birçok yerinde ve VTM’ler hesap açmak için kullanılsa da DBS bunu yapmak istememektedir. Bu cihazları sadece günlük işlemler için işlem verimliliğini artırmak amacıyla kullanmaktadır.

Özel tasarımı olan şubede insanlar işlerini halledemediklerinde hemen yan taraftaki asıl şubeye gitmektedirler. Bankanın nakit işlem yapan şubesinde sadece nakit yatırmak için konumlandırılan bir cihaz vardır. Nakitsiz toplum olduğunu söyleyen Singapur’da böyle bir cihazı görmek açıkçası beni şaşırttı. Öğrendiğim kadarıyla bu cihazın sadece madeni paraları kağıt paraya çevirmesi için konulduğunu söylediler.

Süper uygulama olarak konumlandırılan ve müşterilerinin günlük işlemleri için de kullanılan (yiyecek, ulaşım, biletleme, eğlence vb) DBS mobil bankacılık uygulamasının içerisinde insanların yapmış oldukları alışverişten kaynaklanan karbon ayak izlerini ölçen bir uygulama da yer alıyor. 

Bölgenin önemli bankalarından olan Malezya sermayeli Maybank ise Özel Bankacılık müşterileri ile birlikte nakitsiz işlem yapmak isteyen müşterilere özel şube açmış. Singapur‘un en önemli alışveriş caddelerinden biri olan Orchard caddesi üzerinde açılmış olan şube Huggs Cafe ile oturma alanını paylaşmakta ve müşterilerine kahvelerini içerken ferah bir ortamda hizmet vermektedir. Müşteri temsilcileri bu masalarda müşteriler ile oturarak onların günlük işlemlerini yapmalarında kendine yardımcı olmaktadırlar.

Singapur’da uzaktan hesap açılması dijital ortamda hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Bunun için herhangi bir müşteri temsilcisi ile konuşma yapmaya gerek olmadan müşteri sadece ilgili bankanın mobil uygulaması üzerinden kendi kimliğini kullanarak müşteri olmayı başarabilmektedir. Singapur devletinin sağlamış olduğu Singpass (merkezi KYC) adı verilen uygulama tüm müşterilerin herhangi bir bankaya müşteri olmak için kullandıkları bir çözümdür. Böylece müşterinin bilgileri teyit edilmekte ve ilgili banka bu hizmeti kendi vermek yerine devletin hizmetinden faydalanmaktadır.

DBS ve Maybank dijitalde hesap açan müşterilerin mass diye tabir ettiğimiz orta seviyede değerliliği olan müşterilerden olduğunu kabul etmişler. Bu nedenle kendilerine özel bir portföy yönetimi yapmıyorlar. Bunun yerine içlerinden çıkan ve yüksek gelir grubuna ait olan müşterilere özel müşteri temsilcisi atayabiliyorlar. Bu müşteri temsilcileri ise şubelerde yer alıyor. Dijitalde hesap açan müşterilere yapılacak olan her türlü ürün satışını genel müdürlükte bir çağrı merkezi ekibi ile yönetiyorlar.

Şimdi gelelim Tayland’a…

Tayland’ın başkenti Bangkok. Yaklaşık 70 milyon nüfusu olan ülkenin %25’i dijital cüzdan kullanıyor. Ülkenin halen birçok yerinde kredi kartı kabul edildiğine dair işaretler mevcut. Eğer bunlardan görmezseniz kart kabul edilmediğini anlıyorsunuz. Çünkü halen nakit en önemli ödeme aracı olarak kullanılıyor. Eğer nakit kullanmak istemiyorsanız, Grab veya Alipay gibi uygulamalara kredi kartınızı tanımlayıp internetten alışveriş yapabiliyorsunuz. Bu tarz uygulamalar aynı zamanda taksilerde de kullanıldığı için neredeyse hiçbirinde POS cihazı bulunmayan taksilerin içinde böylece kredi kartı kullanabiliyorsunuz.

Bangkok’ta şubeleri dolaştığınızda halen içeride birçok insan olduğunu görüyorsunuz. İnsanlar hesaplarına para yatırıyor, para çekiyor, çeşitli işlemleri yapıyor ve bunun için şubeleri tercih ediyorlar. Fakat ilginç olan döviz alım ve satımı gibi işlemleri neredeyse hiçbir banka şubesi yapmıyor, bunlar için özel şubeler açıyorlar. 

Bangkok’ta şubelerinin içine girdiğim bankaları şöyle sıralayayım. Bangkok Bank, K Bank, Krugsari bank, Bank of China ve UOB. Şubelerine girdiğinizde sizi kapıdaki görevli son derece saygılı bir şekilde karşılıyor ve sizi ilgili müşteri temsilcisine yönlendiriyor. Şubelerin içerisinde gördüğüm kadarı ile halen çok yoğun bir şekilde kağıt kullanımı var. 

Bangkok’ta nehrin kenarında Icon Siam adını verdikleri ve lüks markaların olduğu çok büyük bir alışveriş merkezi var. Burada Tayland’da faaliyet gösteren tüm bankaların şubeleri yer alıyor. Bu şubelerin (son derece güzel tasarlanmış) özellikle günlük işlemler ve ihtiyaç kredisi için kullanıldığını anladım. Şubelerin içerisinde özel müşterilerle konuşma yapmak için küçük odacıklar koymuşlar.

Krugsari bankasının önünde VTM görmüştüm. Bu cihazı hesap açılışı için kullansalar da kapıda gördüğüm çalışan özellikle hem cihazın verimli çalışmaması hem de kağıt işlemlerinin çok olması nedeniyle bunun zaman kaybı olduğunu söylüyordu.

Genel olarak anlatacaklarım bunlar. İki ülke arasında önemli farklar olduğunu gördüm. Singapur nakitsiz işlemlerin yoğunluğuyla Kuzey Avrupa ülkelerine yaklaşmışken Tayland halen bunun oldukça uzağında duruyor. İlerleyen dönemlerde hükümetlerinin politikaları bakalım bu gelişmeyi nasıl etkileyecek? Bu yazıyı okudunuz için teşekkür ediyorum.

Bankacılıkta Dijital - Fiziksel Uyumu

Merhaba sevgili arkadaşlar,

Aralık 2022 tarihinde katıldığım "Şube Dönüşümü" temalı bir etkinlikte aldığım notları sizlerle paylaşmak istiyorum. Etkinlik RBR firması tarafından Londra'da düzenlenmiş ve dünya çapında birçok banka ve finansal teknoloji sağlayıcı bu konferansa katılmıştı. 

Etkinliğe katılan bankaların ortak gündemleri şubenin gerekli olup olmadığı noktasındaydı. Genel olarak görüş şubenin artık rolünün değiştiği fakat ileride de mevcut olmaya devam edeceğiydi. Bildiğiniz gibi Avrupa'da birçok banka şube sayılarını önemli oranda azaltmıştır. Yakın zamandan beri ülkemizde de görünen bu uygulama ile şube sayılarının optimum noktalara geldiğini ifade edebiliriz. 

Diğer taraftan da dijitalin yükselişinin devam ettiği görünmektedir. Bunu zaten hepimiz biliyor ve görüyoruz. Artık müşterinin dijitale göç ettirilmesini konuşmuyoruz bile. Bu konuları bundan 7-8 yıl önce konuşuyorduk. Şimdi ise müşteriye tüm kanallardan en uygun deneyimi sunmayı amaçlıyoruz.

Bu nedenle geleceğin fiziksel ve dijitalin uyumunda olduğunu düşünmeye başlayan birçok banka var. Buna bir isim de bulunmuş. Phygital diyorlar. Özellikle dijitalin şube kadar müşteriler üzerinde başarılı olmadığını düşünenler var. Bu hem deneyim hem de ürün satışı noktasında kendisini gösteriyor. Hatta şubeden hizmet alan müşterilerin daha sadık müşteriler olduğu biliniyor. 

Müşteri sadakatinin şubede yüksek, dijitalde düşük olması insanlar arası etkileşime bağlanabilir. Bu durumda dijitalde görüntülü hizmet veren bankalar veya dijitalde portföy yönetimi yapan bankalar için bu ne seviyede olacaktır? Bunları örnekler çoğaldığında birlikte göreceğiz. 

2020 yılından itibaren bir Covid dalgası yaşadık. Bu dönemde insanlar dijitale hücum ettiler. Fakat 2021 sonrasında tekrar fiziksel yükselmeye başladı ama dijital eski konumundan daha ileride bulunuyor. Bir anlamda bir köpük oluştu ama tortusu kaldı diyebiliriz. E-ticaret işlemlerinde de bu net şekilde görülebiliyor. İnsanlar dijitalde işlem yapmayı ama zaman zaman fiziksele de dokunmayı seviyorlar. Bunu bir yaşam biçimi haline getirmiş durumdalar.

Brezilya'da yapılan bir araştırmaya göre insanların:

- %20'si sadece dijitalde hizmet almak ve sadece dijitali kullanmak istiyor.

- %30'u insan destekli dijital kullanmayı talep ediyor. Buna human assisted digital diyoruz.

- %20'si sadece şubeye gitmek isterken 

- %30'u hem şubeyi hem de dijitali kullanmak istiyor. Buna Phygital hayat diyebiliriz.

Hem şube hem de dijitali kullananlar basit işlemler için genellikle dijitali tercih ederken (örneğin cari hesapların yönetimi için şubeyi kullananlar %37) süreçleri karışık olan işlemleri yapmak için ise şubeyi tercih ediyorlar (Mortgage işlemlerinin %97'si şubeden gerçekleşiyor). İşlemde karmaşıklık arttıkça şubenin tercih edilmesinin nedeni müşterinin yaşamış olduğu tedirginlik ve danışma ihtiyacı.

Şubeye gidenlerin %12'si tavsiye almak için giderken, %63'ü halen nakit işlemler için gidiyor. 

"Şube dönüşümünde sıradaki büyük şey nedir?" diye bir soru soruldu. Buna "one work force approach" yani "Tek iş gücü yaklaşımı" yanıtı verildi. Bundan anladığımız müşterinin tercih ettiği ve kendisi için doğru olan kanalı müşteri için her zaman hazır tutabilmektir. Bunu tersinden de düşünebiliriz. Müşteri ile etkileşime geçildiğinde hangi kanal müsaitse müşterinin talebine oradan cevap verebilmek. Örneğin müşteri VTM'den bağlanmak istiyor, fakat buna cevap verebilecek agent sayısı yetersiz. O zaman bir başka şube bu çağrıyı cevaplayabiliyor. 

Nakit azalıyor diye bir düşünce var ama birçok ülkede nakit ödemeler halen hacimsel açıdan artıyor. ABD'de nakit, tüketicilerin %60'ı tarafından halen kullanılan en önemli ödeme yöntemi. 

Kobilerin %61'i, bireylerin ise %75'i şubelerden nakit işlemlerin kaldırılması durumunda mutsuz olacağını belirtiyor.

Onebanx adındaki kurum bankaların şubelerini kapattıkları yerlerde farklı günlerde farklı bankalar için işlem yaptırıyor. Buna "shared branch banking" yani "paylaşımlı şube bankacılığı" ismi veriliyor. Bu bankaların ortak bir girişimi. Müşteri gerek Ortak APP, gerek Ortak ATM gerekse de Ortak şube üzerinden işlem yapabiliyor. 

Umarım sizler için faydalı olmuştur. iyi çalışmalar dilerim.

Felsefe Tarihi ile ilgili Notlar

 Merhaba arkadaşlar,

Felsefe tarihi ile ilgili iki yazı yazmıştım. Bu yazıda da Sofi’nin Dünyası adlı kitapta gözüme çarpan notları sizinle paylaşacağım.

İnsanlar kim olduklarını ve neden yaşadıklarını bilmek isterler. Yunanlı bir filozofa göre felsefe insanların hayretinden doğmuştur. Ona göre insanlar kendi varoluşlarını şaşarlar, felsefi soruların çoğu da böylelikle kendiliğinden ortaya çıkar.

Çocuklarla filozoflar arasında benzerlikler vardır. Her ikisi de dünyaya ön yargılı bakmazlar. Çocuklar büyüdükçe ön yargıları artar ve çevrelerinde olan bitene karşı hayret duymamaya başlarlar.

İnsanlar açıklayamadıkları doğa olaylarına bazı mitolojik gerekçeler bulmuşlardır. Yağmur, kuraklık, şimşek vb. Olayların hep mitolojik bir nedeni vardı. Hatta tanrılar kötü güçlerle savaşmakta ve insanlar da tanrıların gücünü artırsın diye onlara kurbanlar vermekteydiler.

Ksenofanes mitlerin eleştirisini yapan filozoflardan biridir. İnsanların kendilerine bakarak tanrıları yarattıklarını ifade etmiştir. 

Felsefenin doğumasının sebebi bedensel çaba gerektiren işlerin köleler tarafından yapılırken, özgür yurttaşların politika ve kültürle uğraşacak zamanları olmasıydı. Böylece bu insanlar düşünebiliyorlar ve sorgulayabiliyorlardı.

Herakleitos’a göre dünyaya zıtlıklar egemendir. Aç olmasak tokluğu anlayamayız, hasta olmazsak sağlıklı olmanın ne anlama geldiğini bilemeyiz. Bu nedenle doğanın en belirgin özelliğinin değişim olduğunu söylüyordu.

Empodekles’e göre dünyada dört temel madde bulunmaktadır. Bunlar toprak, hava, ateş ve sudur. Her şey bu dört maddenin birleşiminden oluşmaktadır.

Demokritos’a göre hiçbir şey değişmeyecek ve yoktan var olup sonra da yok olmayacaktır. Çünkü tüm dünya yapıtaşları olan atomlardan oluşmuştur. Bir filin burnundaki atom, yüzyıllar sonra bir insanın ciğerine uğrayabilir.

Mitsel dünya görüşü doğa felsefesi ile ortadan kalkmıştır.

Demokrasi için halkın eğitilmiş olması gerekir.

Sokrates kendine düşen şeyin insanların doğruyu doğurmasına yardımcı olmak olduğuna inanıyordu. Bu sebeple kendini bir ebe gibi görüyordu. Çünkü gerçek kavrayış insanın içinden gelir. Başkaları tarafından öğretilemez. İnsanın içinde kavradığı şeydir gerçek bilgi.

Sokrates kendini Sofistlerden eğitimli ve bilge bir kişi olmadığı noktasında ayırıyordu. Kendini bilgiye ulaşmaya çalışan kişi olarak tanımlıyor, tek bir şeyi bildiğini onun da hiçbir şey bilmediği olduğunu söylüyordu.

Sokrates’in ölümü Platon’a toplumda geçerli olan değerler ile doğru ya da ideal olan değerler arasında ne büyük çelişkiler olabileceğini gösterdi.

Platon mutlak ve değişmez olan şeyin fiziksel bir hammadde olmadığını, tüm şeylerin ona benzeyerek oluştuğu bir takım soyut, örnek resimler yani idealar olduğunu söylemekteydi.

Platon için gerçeklik aklımızla düşündüğümüz şey iken, Aristoteles için gerçeklik duygularımızla algıladığımız şeydir. Platon’a göre önce idealar vardır ve sonra duyumsadığımız dünya oluşur. Aristoteles’e göre ise önce duyumsadığımız dünya vardır, ancak bundan sonra dünyaya ait fikirlerimiz olabilir. 

Aristoteles altın ortayı tutturmaktan söz eder. Ne korkak ne de çılgınca atılgan, sadece cesur olmamız gerekir. Ne cimri ne savurgan sadece cömert olacağız.

Kinikler (en bilineni Diogenes) gerçek mutluluğun; maddi olanaklar, politik güç ya da sağlıklı olmak gibi dış özelliklerden oluşmadığını vurgularlar. Onlara göre gerçek mutluluk bu tip şeylere bağımlılıktan kurtulmakla elde edilir. Kinikler stoayı etkilemiştir.

Stoacılara göre insan kaderine boyun eğmeyi öğrenmelidir. Hiçbir şey rastlantıya dayanmaz, her şey zorunluluktan doğar, kaderden şikayet etmek hiçbir işe yaramaz. Stoacılar Kiniklerin toplumdan soyutlanmayanlarıdır. 

Sokrates insanın nasıl mutlu bir hayat yaşayabileceğini sorguluyordu. Kinikler ve stoacılar bu sorunun cevabının maddi değerlerden uzak durmak olduğunu söylerken, Aristippos adındaki Sokrates’in bir öğrencisi yaşamın amacının mümkün olduğunca çok haz almak olduğunu söylüyordu. Böylece her türlü acıdan uzak durmaya yönelik bir yaşamı geliştirmek gerekiyordu.

Daha sonra gelen Epikuros, kısa vadeli hazların daha büyük, daha sürekli ve daha yoğun hazlarla kıyaslanarak değerlendirilmesi gerektiğini söyler. Fakat bu bilginden sonra gelen birçok takipçi bu akımı tek yanlı bir zevk düşkünlüğü haline getirdi. Amaç giderek “bu anı yaşa”ya dönüştüğü günümüzde Epikuros dendiğinde gününü gün eden insan anlamı çıkmaktadır.

Bundan 4000 yıl kadar önce ilk Hint Avrupalılar Karadeniz ile Hazar denizi etrafındaki bölgelerde yaşıyorlardı. Sonraları bu kavimler büyük dalgalar halinde güneye ve batıya doğru ilerlediler. Bu kavimler gittikleri her yerde Hint Avrupa öncesi kültürlerle kaynaştılar ve burada kendi din ve dilleri baskın bir rol oynamaya başladı. Hint Avrupa kültürü farklı pek çok tanrıya inanışın izlerini taşıyordu. Bu inanış daha sonra Avrupalı kavimler arasında da gelişti. Örneğin Hintliler Dyaus adında bir tanrıya taparlardı. Bu daha sonra Zeus, sonra Jupiter sonra da Tyr olarak karşımıza çıktı. 

Fakat Sami ırkında eskiden beri tek tanrı inancı vardı. Bu sebeple Araplar ve Yahudiler tek tanrı inancına daha fazla sahip çıktılar. 

Hint Avrupalılar’da en önemli duyu görmedir. Sami kültürler içinse duymak çok önemlidir.

Hristiyanların Yunan ve Roma kültüründen etkilenmesi sonrası kiliseler; heykel, resim ve mozaiklerle dolu olurken İslam dininde bunların hiçbiri yoktur.

529 yılında Platon’un akademisi kapanıyor ve kilisenin etkisi bu tarihten itibaren başlıyor.

Roma imparatorluğu zamanında üç ayrı kültüre ayrıldı. Batı Avrupa’da Roma merkezli Latin dilinde bir kültür, doğu Avrupa’da İstanbul merkezli ve Yunanca dili ile bir kültür ve Kuzey Afrika’da da Mısır ve Orta Doğu merkezli Arap dilinde bir kültür oluştu. Böylece Yeni Platonculuk batıda, Platonculuk doğuda ve Aristotelesçilik de Araplar’da yaşamaya devam etti.

Kilisenin bilinen ilk filozofu Augustinus’tur. Bu filozof Platon’u, Acquinalı Thomas ise Aristoteles’i Hristiyanlaştırır.

Araplar tüm ortaçağ boyunca Aristoteles geleneğini diri tutmuşlardır. Eğitim görmüş Arapların birçoğu 1100’lü yılların sonlarından itibaren Kuzey İtalya’daki prenslerin davetlisi olarak İtalya’ya gelmeye başlamışlardır. Böylelikle Aristoteles’in yazıları tanınmaya ve zamanla Yunanca ile Arapçadan Latince çevrilmeye başlandı. Bu durum doğa bilimi konularına karşı ilgi uyanmasına yol açtı.

Acquinalı Thomas, inanç ve bilgi arasında büyük bir sentez oluşturmuştur. Ona göre insan sadece aklına güvenecek olursa kolayca yolundan şaşabilir. Tanrıya bir ilk neden olduğu varsayımı ile ulaşılabilir.

Kopernik güneşin evrenin merkezi olduğunu iddia etmişti. Kepler gözlemlerinin sonucunda gezegenlerin merkezlerinden birinde güneşin olduğu eliptik yörüngeler boyunca döndüklerini söyleyebiliyordu.

Newton ayın dünyanın çekim gücü sayesinde yörüngede durduğunu düşünmüştü.

Barok, basit ve uyumlu Rönesans sanatının aksine birbirine uymayan biçimler şeklinde gelişti.

Barok döneminin en önemli deyişi “carpe diem” yani “günü yakala” dır. 

Her türlü ihtişam güç gösterisidir. 

Descartes şüphe ediyorum, böylece düşünüyorum. Düşünen biri canlı olmalıdır. Düşünüyorsam öyleyse varım demiştir. Descartes dualizm i geliştirdi. İnsanın ruhsal ve dış gerçekliği arasında bir ayrım vardır. Ruh yazılımsa, beden donanımdır. 

Descartes rasyonalisttir. 

Spinoza’ya göre incilin her ayrıntısı Tanrıdan esinlenmemişti. İncil’deki bölümler arasında tutarsızlıklar vardır. İsa akıl dininin öğretisini yapmış ama sonra Hristiyanlık kendi dogmalarını ve şekilci törenlerini oluşturmuştur. 

Aristoteles ampirist yani detaycı, Platon da rasyonalist yani akılcıydı. 

Britanya amprizmi ile kıta Avrupa’sı rasyonalizmi arasında bir mücadele vardır. 

Locke a göre birincil (ağırlık, biçim, sayı vb) ve ikincil (tatlı-ekşi, sıcak-soğuk vb) nitelikler vardır. Birincil nitelikler herkes için aynıdır ama ikincil nitelikler değişebilir. 

Berkeley duyumsadıklarımız da aklımızın ürettiği şeyler olabilir diyor. İnsan bilincinin dışında bir gerçeklik yoktur der. Duyumsal algılarımızın kaynağı tanrıdır. 

Kant dünyayı algılamamızda hem duyuların hem de aklımızın etkisi vardır diyor. Kanat cevaplamamalıydı sorularda insanın inanca sığınması gerektiğine inanıyor. BM nin de fikir babasıdır. 

Tiyatro nasıl Barok dönemin gözde sanatıysa Masal da Romantik dönemin gözde sanatıdır. Masal yazarlara yatlarını güçlerini sonuna kadar kullanma olacağı vermiştir. 

Bir düşünce tarihsel bağlamına göre doğru veya yanlış olabilir. Örneğin kölelik bugün kabul edilemez görünse de iki bin yıl önce gayet normal karşılanıyordu. 

Hegel e göre önce bir düşünce ortaya çıkar, sonra zıt bir düşünce ortaya çıkar. En sonunda bunları bir araya getiren başka bir düşünce…

Hegel’den sonra felsefe anlamak için değil değiştirmek için kullanıldı. Eylem felsefesi haline geldi. 

Marx’a göre kapitalizm eninde sonunda çökecektir. Çünkü sermaye sahibi sürekli kar peşinde koşar. Makinalaştıkça verimlilik artsın diye işçi çıkarır. Sonra bu işçiler satın alamaz ve ekonomi çıkmaza girer. Sonra da işçiler ayaklanıp üretim araçlarını ele geçirir. Sosyalizmin doğduğu 19.yy a göre bugün daha insanca bir topluma yol açtığı görülmektedir. 

Darwine göre doğal seçim bazı türlerin bugüne ulaşmasını sağlamıştır. Bunun yanında insanlar da yapay seçimde bulunarak daha iyi olan atları, inekleri, köpekleri yanlarında tutmuşlar diğerlerini ya yemişler ya da doğaya bırakmışlardır. Hatta patatesin iyisini ekip, mısırın iyisini suladıkları gibi. 

İnsanların bir kısmı da hastalıklara karşı direnç kazandığı için diğerlerinin üstünde iktidar olabilmiştir. 

Freud’a göre sinirsel rahatsızlıkların kökeninde insanın çocukluğunda yaşadığı travmalar vardır. Bunlar ortaya çıkarıldığında ve hasta bunlarla yüzleştiğinde hasta düzelebilir.

Doğduğumuzda İd halinde sürekli isteriz. Arzularımızı frenlemeyiz. Oysa bazı gerçekliklerle tanıştığımızda arzularımızı frenlemeyi öğrenir ego haline geliriz. Daha sonra da çevremizin ahlaki beklentileri içimize girmiş ve bizim üstbenimizi oluşturmuştur. 

Freud’a göre insanın bilinci buzdağının görünen yerine bilinçaltı da buzdağının görünmeyen yerine benzer. 

İnsanlar doğru olmadığını düşündükleri düşünceleri bilinçlerinden uzaklaştırmak için çaba sarfederken sinir hastalıklarına varan durumlarla karşılaşmaları söz konusu olabilir. 

Freud’a göre yansıtmalar da yapılabilir. Buna göre kendimizde beğenmediğimiz bir özelliği bastırmaya çalışırken başkalarına bunu mal etmeye yönelebiliriz. Örneğin cimri biri başkalarını en önce cimri olarak yargılayan kişidir. 

Bastırılmış istekler rüyalarda kendine yer bulabilir. 

İnsanlar rüya görürken sınırlarını aşarlar. Bu onlara özgürlük verir. Uyandırıldıklarında ise kızarlar çünkü özgürlükleri ve sanata döktükleri düşünceleri kesintiye uğramış olur. 

Sartre varoluşçu bir düşünürdür. İnsan özgürlüğüyle mahkum edilmiştir der. Ona göre insan bu dünyaya gelmeyi seçmedi ama burada özgürce yaşasa bile bu özgürlüğün içinde hapistir. 

Eşi Simone de Beauvior kadın kendi hayatında sorumlu olmaktan vazgeçtiği için kendi kendini ezmektedir der. 

Evren oluşurken büyük bir patlama oldu. Sonra evren genişlemeye başladı. Bir gün bu genişleme durabilir ve evren tekrar büzülebilir. Sonra tek bir noktaya gelip tekrar patlayıp genişleyebilir. 

“Duygusal Zeka” İsimli Kitaptan Notlar

Merhaba sevgili okurlarım,

Bugün sizlerle Daniel Goleman tarafından kaleme alınmış olan duygusal zekâ isimli kitabı bu tartışacağız. Kitabın başlığında ilginç bir şekilde şu ifade geçiyor “Duygusal zekaya neden IQ’dan daha önemlidir?”

İnsanlık uzun süre IQ’nun en önemli ayrıştırıcı özellik olduğunu düşündü. Oysa duygular ve bunların yönetimi en az IQ kadar önemlidir. Kitap da aslında bunu anlatmaya çalışıyor.

Geçmişten bugüne gelindiğinde en başarılı olan insanların en akıllı insanlar olmadığını görmüşüzdür. Elbette başarı için belli bir seviyede zeka gereklidir. Fakat en zeki olanın en başarılı olacağı varsayımı doğru değildir. İşte bu noktada duygusal zekâ denilen kavram devreye giriyor ve bir insanı başarılı yapan yetenekler, insanın duygusal becerilerini yönetebilmesi oluyor.

Duygusal zekâ, insanın kendini harekete geçirebilmesi, aksiliklere rağmen yoluna devam edebilmesi, dürtüleri kontrol ederek tatmini erteleyebilmesi, ruh halini düzenleyebilmesi, sıkıntılarının düşünmeyi engellemesine izin vermemesi, kendini başkasını yerine koyabilmesi ve umut besleyebilmesi konularını kapsar.

Maalesef dünyada geçerli olan eğitim müfredatı genellikle aklı geliştirmeye yönelik olan müfredattır. Oysa aklı ve kalbi birleştirerek nasıl eğitim verilebileceğine dair bir vizyon geliştirilirse çocuklar bundan çok daha olumlu etkilenebilirler. Yakın gelecekte okullardaki eğitimin düzenli olarak özbilinç, özdenetim, empati ile dinleme, anlaşmazlık çözme ve iş birliği gibi temel insani becerileri kapsayacağına inanıyorum.

Duygular insanın tepkiler geliştirmesine yardımcı olur. Örneğin öfke hissedildiğinde, kan akışı bir silahı tutmaya ya da düşmana vurmayı kolaylaştırıcı şekilde ellere yönelir. Korku hissedildiğinde, kan kaçmayı kolaylaştırmak için bacaklardaki gibi büyük iskelet kaslarına yönelir. Şaşkınlık hissedildiğinde ise kalkan kaşlar görüş alanının büyüyüp retinaya daha fazla ışık girmesini sağlar. Bu beklenmedik durum hakkında daha fazla bilgi edinip çevrede neler olup bittiği anlaşılmaya çalışılır.  

Aslında biz iki zihne sahibiz; birisi düşünüyor, diğeri ise hissediyor.

İlkel canlılarda koku bölgesi ile Limbik sistem arasındaki bağlantı sayesinde kokular tanınıp seçilebiliyor, o anki koku geçmişteki ile karşılaştırılabiliyor ve böylece iyi kötüden ayırt edilebiliyordu.

Duygusal patlamalara sinirlerin korsanlığı ismini verebiliriz. Bulgulara göre o anlarda beyindeki bir merkez, acil durum mesajı verip beynin geri kalan kısımlarını da o duruma odaklar. Korsanlık anlarının en önemli özelliği kişinin o anı atlattıktan sonra kendisinin de neye uğradığını bilememesidir.

Beynin korku merkezi olarak adlandırılan amigdala duygusal durumların uzmanıdır. Amigdala beynin geri kalan kısmından ayrılsa olayların duygusal anlamını değerlendirmekte inanılmaz bir yetersizlik hatta duygusal körlük denilen durum ortaya çıkar.

Bir yüzün kuzenimizin olup olmadığını ayırt eden hipokampüstür, ondan pek hoşlanmadığınızı ekleyen ise amigdaladır. Bu nedenle Hipokampus bilgiyi ortaya çıkarırken amigdala o bilginin duygusal bir değerinin olup olmadığını belirler.

Beyinde iki bellek sistemi bulunmaktadır. Biri sıradan olaylar için diğeri ise duygusal açıdan yüklü olanlar için. Duygusal anılar için özel bir sistemin olması son derece anlamlıdır. Hayvanların kendilerini tehdit eden ya da hoşlarına giden olaylar hakkında canlı anılara sahip olmalarını sağlar. Ancak duygusal anılar şimdiki zamanı yanlış yönlendirebilir.

Duygusal anılar bebeğin yaşadıklarını henüz dile getiremediği bir dönemde yerleştikleri için ileride çağrıştırıldıklarında birey bunlarla ilgili duygusal durumu hatırlayacaktır. Nazi ölüm kamplarında sürekli baskıya maruz kalan insanların önemli bir kısmı elli yıl sonra bile genelde korku hissettiklerini ifade ediyordu. Dörtte üçüne yakın bir bölümü bir üniforma gördüklerinde, kapının vurulmasını işittiklerinde veya köpeklerin havladığını duyduklarında halen korku hissettiklerini belirtmiştir. On kişiden sekizi halen toplama kampı ile ilgili rüyalar gördüklerini ifade etmiştir.

Bir insanın kötü karar vermesi duygusal bilgi haznelerine erişiminin yeterli olmaması ile açıklanabilir. Düşünce ve duygunun buluştuğu nokta olan prefrontal - amigdala devresi yaşamımız boyunca hoşlandığımız ve hoşlanmadığımız şeylere ilişkin bilgilerin haznesini açan tek anahtardır. Oradaki duygusal bellekle bağ kopuksa neokorteks neyin üzerinde düşünüp taşınırsa taşınsın geçmişte onunla bağlantılı olan duygusal tepkileri başlatamayacağı için her şey belirsiz bir tarafsızlığa bürünür. Buradan anlaşılıyor ki duygular mantıklı olmak için gereklidir. Aslında akıl, duygusal zeka olmadan tam verimli çalışamaz. 

Buradan anlaşılıyor ki duygunun yerine aklı koymak değil ikisi arasındaki akıllı dengeyi bulmak önemlidir.

Akademik zekanın duygusal yaşamla pek ilgisi yoktur. Aramızdaki en zeki insanlar gem vuramadıkları tutkuların, söz geçiremedikleri dürtülerin esiri olabiliyor. Yüksek IQ’lu kişiler özel yaşamlarını hayret edilecek ölçüde kötü yönetebiliyor.

Bir matematikçi, “SAT matematik puanı 500 (maks puan 800) olan bir üniversite birinci sınıf öğrencisi, matematikçi olma hevesinden vazgeçmelidir ancak kendi işini kurmak, senatör olmak ve milyonlarca dolar kazanmak istiyorsa vazgeçmesi için hiçbir sebep yoktur” demiştir. Orta yaşlarına kadar takip edildiğinde, okul sınavlarında en yüksek puanları tutturan kişilerin, daha düşük puanlı arkadaşlarına oranla maaş, verimlilik ve kendi alanlarındaki konumları açısından çok daha başarılı olmadıkları gözlenmiştir. Üstelik hayatlarından ne daha hoşnut, ne de arkadaş, aile ve aşk ilişkilerinde daha mutluydular.

Duygusal zekâ yetenekleri beş ana başlık altında toplanabilir. Özbilinç, duyguları idare edebilmek, kendisini harekete geçirebilmek, başkalarının duygularını anlamak ve ilişkileri yürütebilmek.

Özbilinçli insan özerk, kendi sınırlarından emin, dışarıdan kendisine bakabilen, psikolojik açıdan sağlığı yerinde olan ve hayata olumlu bir gözle bakan insandır. Kötü bir ruh haline girdiklerinde bunu dert edip kafalarına takmazlar ve kısa bir süre içinde kendilerini bu durumdan kurtarırlar. Stres karşısında her şeye fazlasıyla dikkat eden kişi özellikle de özbilinçten yoksunsa istemeden tepkisinin şiddetini arttırır.

Burada önemli olan duyguları bastırmak değil belli bir dengede yaşamaktır. Her duygunun kendine özgü bir değeri ve önemi vardır. Burada Aristo‘nun tespit ettiği gibi makbul olan uygun duygudur yani koşullarla orantılı biçimde hissedebilmektir.

İnsanın olumsuz bir duygudan kurtulabilmesi için ufak bir zafer ya da kolay bir başarı oluşturması gerekmektedir. Evde uzun zamandır ertelenmiş bir işe girişmek ya da halledilmesi gereken bir işi üstlenmek gibi. Aynı nedenle sadece şık giyinerek ya da makyaj yaparak bile olsa kendi görüntüsünü düzeltmek insanı neşelendirebilir.

Bir insan kendisini kendisinden daha aşağı seviyede olan insanlarla kıyasladığında bu moral yükseltici olur. Diğer taraftan kendini daha üst seviyede insanlarla karşılaştıranlar ise en derin depresyona girenlerdir. En etkili depresyon ilacı ihtiyacı olanlara yardımda bulunmaktır. Depresyon derin düşüncelerle ve insanın kafasında kendi sorunlarını takması ile beslendiğinden kendi acıları ile buluşan kişilere empati duymak kuruntularımızdan silkinmemizi sağlar.

Berlin’deki en iyi müzik Akademisi’nin 20 yaşlarındaki en başarılı keman öğrencileri hayatları boyunca on bin saat çalışma yapmışlardı.

Dört yaşındaki çocuklara bir lokum testi yapılmıştır. Çocuklara, “eğer yapmakta olduğum görevi bitirmemi beklersen iki tane lokum alabilirsin. Eğer o zamana kadar bekleyemezsen şimdi ama sadece bir tane alabilirsin” denmiştir. Bunların bir kısmı duygularına yenilerek hemen bir tane almayı tercih ettiler. Fakat dürtülerine karşı koyabilen ve başlamakta olan hareketi bastırabilen çocuklar ergenliğe ulaştıklarında sosyal açıdan daha yeterli idiler. Bu çocuklar kendini ortaya koyabiliyor, hayatta karşılaştıkları açmazlarla daha iyi mücadele edebiliyorlardı. 

Çocukların lokumu hemen kapanlarından üçte biri ortak özellik olarak psikolojik açıdan daha sorunlu bir görünüm sunmaktadır. Ergenlik zamanında sosyal temastan kaçınmaya, inatçı ve kararsız davranmaya daha açıktılar. Hayatın ilk dönemlerinde ufak tefek başlayan şeyler zaman içinde büyüyüp gelişerek çok daha çeşitli sosyal ve duygusal beceriler halini alıyor. Dört yaşındayken sabırla bekleyenlerin öğrenci olarak da beklemeyenlere kıyasla daha üstün çıktıklarını görüyoruz. Bunlar fikirlerini daha iyi ifade edebiliyor, mantıklarını kullanıp akıllıca tepki verebiliyor ve yaptıkları işe konsantre olabiliyorlar.

Kaygı her türlü akademik başarıyı engeller. Bir insan tasalanmaya ne kadar yatkınsa akademik başarısının da neyle ölçülür ise ölçülsün o kadar düşük çıktığı belirlenmiştir. Tasalı olmayan kişilerden oluşan bir kıyas grubundan 15 dakika boyunca bilinçli olarak tasalanmaları istediğinde onların da aynı işi yapma yeteneğinde hızlı bir düşüş gözlemlenmiştir. Tasalı kişilerin ise işe başlamadan önce 15 dakikalık gevşeme seansı ile tasalanma düzeyi düşürüldüğünde işi yaparken sorunları olmamıştır. 

Kaygı ile başarı arasında optimum bir nokta vardır. Çok kaygı ile tamamen kaygısızlık başarıyı olumsuz etkilemektedir. Ruh halindeki hafif değişiklikler düşünme sürecini etkiler. Plan yaparken veya karar alırken iyi ruh halindeki kişileri daha geniş ve olumlu düşünmeye yönelten algısal bir eğilim vardır. İyi ruh halinde iken daha olumlu olayları hatırlarız, kendimizi iyi hissettiğimiz bir sırada, işin iyi ve kötü yanlarını düşünürken belleğimiz terazinin olumlu kefesine ağırlığını koyar. Böylece biraz daha maceracı ya da riskli bir şeyler yapabilmemiz kolaylaşır. Aynı nedenle kötü bir ruh hali belleği olumsuz yöne saptırarak bizi korkak, temkinli kararlar almaya yönlendirir. 

Umut, aynı zeka düzeyindeki insanları farklılaştırmaktadır. Umut besleyebilen öğrenciler kendileri için daha yüksek hedefler belirleyip sıkı çalışarak bunlara nasıl ulaşabileceklerini biliyorlar.

İyimser kişiler başarısızlığı değiştirilebilir bir nedene bağlar ve böylece bir sonraki denemelerinde başarılı olacaklarına inanırlar. Kötümserler ise başarısızlığın nedenini kendilerinde bulup değiştiremeyecekleri sabit bir özelliğe atfederler. Kötümsere yapılan olumsuz bir geri bildirim onun daha kötü olmasına, iyinin ise daha iyi olmasına neden olur.

Akış haline girebilmek duygusal zekanın en üst noktasıdır. Bu durum belki de duyguların tamamen performans ve öğrenim hizmetine verilmesidir. İnsanların konsantrasyonu kendilerinden beklenenler her zamankinden biraz daha fazla ise ortaya çıkar ve sonuçta her zamankinden daha çok şey verilebilir. Kendisinden çok az şey beklenen insan sıkılır. Baş edebileceğinden fazlası istenirse de kaygılanır. Akış, can sıkıntısı ve kaygı arasındaki o hassas bölgede oluşur. 

Empatinin kökeni özbilinçtir. Duygularımıza ne kadar açıksak, hisleri okumayı da o kadar iyi beceririz. Empati gösteremeyenler karşısındakinin acısını hissetmezler.

İki insan etkileşimde bulunduğunda ruh hali, duygularını daha güçlü ifade edebilenden daha edilgen olana doğru aktarılır.

Sosyal ilişki zekası yüksek olan kişiler, insanlarla rahat bağlantı kurabilen, onların tepkilerini ve hislerini akıllıca okuyabilen, onları yönlendirebilen, organize edebilen ve her insani faaliyette alevlenebilecek tartışmaların üstesinden gelebilen kişilerdir. İnsanlar, “böyle insanlarla birlikte olmak ne büyük zevk” türünden şeyler söylerler.

Çocuklar reddedilme endişesi yüzünden başka çocuklarla oyun oynama konusunda temkinlidir. Bu durum ilerleyen yaşlarda tanımadığı kişilerin bulunduğu bir partiye katılan ve yakın arkadaş görüntüsünde neşeli bir muhabbete dalmış gruptan uzak duran bir yetişkinin hissettiği kaygı haline gelir.

Cinsiyetlerin arasında duygusal zekâ anlamında farklılıklar görünür. Erkekler yalnızlık, katı bir bağımsızlık ve özerklikle gurur duyarken, kızlar kendilerini bağlantı ağının bir parçası olarak görür. Erkekler kendi bağımsızlıklarına meydan okuyabilecek herhangi bir şeyi tehdit olarak algılarken, kızlar daha çok ilişkilerinde bir kopma konusu olduğunda kendilerini tehdit altında hissederler.

Stres ve kaygı bağışıklık sistemini olumsuz etkiler. Az stresli olanların %27’si virüse maruz kaldıktan sonra soğuk algınlığına yakalanırken, bu oran stresli bir yaşantı sürenlerde %47 olmuştur.

Sosyal tecrit, yani özel duygularını paylaşacak ya da yakın temasta olduğumuz kimsenin bulunmadığı hissinin hastalık ya da ölüm oranını ikiye katladığı görülmüştür. Aslında sigara içmek ölüm riskini 1,6 oranında artırılırken sosyal tecrit iki kat artırmaktadır.

Çocuğun okula hazır olması, tüm bilgilerin aslı olan nasıl öğreneceğine bağlıdır. Burada duygusal zekâ ile ilgili yedi anahtar öğe bulunmaktadır. Bunlar; güven, merak, amaç gütmek, özdenetim, ilişki kurabilme, iletişim yeteneği ve iş birliği yapabilmedir.

Eğer insanlar bir felaket karşısında bir şeyler yapabileceklerini, ne kadar küçük çapta olursa olsun bir miktar denetim gücüne sahip olduklarını hissediyorlarsa, kendini tamamı ile çaresiz hissedenlere kıyasla duygusal olarak çok daha iyi durumdadırlar. Denetimimizde olan bir şey bizi rahatlatır.

Hüzünlü ya da neşeli bir mizaca eğilimin, çekingenlik ya da atılganlık eğilimi gibi hayatın ilk yılında ortaya çıkması, bu özelliğin kalıtımsal olarak belirlendiğini işaret eden bir gerçektir.

Korumacı zihniyet çocuğun korkularını alt etmeyi öğrenme fırsatını yoksun bıraktığı için korkuları artırmaktadır. Çocuk yetiştirmede “uyum sağlamayı öğren” felsefesi, korkak çocukların cesaretlemesine yardımcı olur.

Son yarım yüz yıldır gerek din, gerekse toplum ve geniş aileden gelen destek bağlamında büyük inançların silikleşmesini yaşadık. Bu, yenilgilere ve başarısızlıkları karşı tampon vazifesi görebilecek kaynakların kaybı anlamına gelir. Bir başarısızlığı kalıcı bir şey olarak görüp hayatınızdaki her şeye gölge düşürecek kadar büyüklüğünüzde bir yenilgiyi sürekli bir umutsuzluk kaynağını dönüştürme eğiliminde olursunuz. Oysa tanrıya ve ölümden sonraki yaşama inanmak gibi daha geniş bir bakış açısına sahipseniz işinizi kaybetmiş olmak sadece geçici bir yenilgi olarak kalır.

Yenilgiye uğrayan insan kendini alkol veya uyuşturucuya verebilir. Alkolün metabolik etkileri kısa bir ferahlamanın ardından çoğu kez depresyonu daha da kötüleştirir. Yemek yemek de böyledir…

Kitapta daha birçok önemli bilgi bulacaksınız. O sebeple okumanızı şiddetle tavsiye ediyorum.

“Yapay Zeka Devrimi” Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba sevgili arkadaşlar,

Bugün Bernard Marr tarafından kaleme alınmış olan “Yapay Zeka Devrimi” adlı kitabı inceleyeceğiz. 

Kitap 2020 yılında piyasaya çıkmış. 2023 yılında kitabı incelediğimde son üç yılda bile yapay zekada ne kadar mesafe alındığını görebiliyorum. Örneğin Chatgpt gibi büyük dil modelleri (LLM - Large Language Models) kitapta yer almamış. Üç sene önce insanların üretkenliğinin ve yaratıcılığının makinelerden ayrışma noktasında çok önemli olduğunu düşünüyorduk. Fakat bugün yapay zeka da üretebiliyor. Bu durumda dönüp varsayımlarımıza bir daha bakmamız gerekiyor.

Yalnız ister istemez aklıma şu geliyor: 

Yapay zeka iyileştikçe daha az hata yapıyor. Böylece elde etmek istediğini daha yüksek bir doğrulukla elde ediyor. Peki bu başka riskleri de beraberinde getirmiyor mu? Örneğin kitapta orkinos avcılığı yapanların geleneksel yöntemler ile ancak belli hacimde ürün alabildiklerini, fakat yapay zeka ile bu ürün miktarının bir hayli arttığını belirtiliyor. Bu durumda balık popülasyonunun hızlıca azalması ile karşılaşacak mıyız?

Neyse biz kitaba dönelim.

Kitap yapılan işlerin evrimleştiğini, 2030 yılında yapılacak işlerin %85’inin 2020 yılında henüz mevcut olmadığını belirtiyor. 

Yapay zeka terimi makinelerin akıllı hareket kabiliyetini ifade etmek için kullanılır. Yani bir insana gerek kalmadan, insan gibi davranarak hareket etme kabiliyeti…

Yapay zeka, kalıpları veya örüntüleri tespit etmek, ne yapılacağına karar vermek, bunu bir algoritmaya döküp, bunu da veriye uygulamak anlamında kullanılır.  

Yapaya zeka belli bir işte kullanılan Dar YZ veya bir insan gibi her işte kullanılan Geniş YZ kavramlarından oluşur. İnsanlık Dar YZ’ı uzun zamandır kullanıyor. Geniş YZ’a ise gün geçtikçe yaklaşıyoruz. 

Makinaların sanıldığından daha insansı hale geldiği dokuz alan şunlardır:

1- Makinelerin okuyabilmesi. 

2- Makinelerin yazabilmesi. 

3- Makinelerin görebilmesi. Makine görüyor, yorumluyor ve üretiyor. 

4- Makinelerin duyabilmesi. Örneğin bir ses ile gürültüyü ayırt edebiliyor. 

5- Makinelerin konuşabilmesi.

6- Koku alabilmesi. YZ tarafından parfüm üretildi.

7- Hareket edebiliyor. Robotların zorlu görevleri yapabildikleri videoları görmüşsünüzdür. 

8- Üretebiliyor. Makale, video, sunum vb. Üretebiliyorlar. 

9- Duyguları anlayabiliyor. İnsanların hangi ruh hali içinde olduğunu yüz kaslarının hareketiyle tahmin edebiliyor. Örneğin şoför yorgunsa onu uyarabiliyor. 

İngiltere’de veya Türkiye’de bir hekim ile görüşmeniz 5-10 dk’yı geçmiyor. Bu sürede hekim nasıl doğru karar verebilir? YZ ise elindeki veriler ile çok daha doğru bir teşhis yapabilir. 

Çin, sosyal kredi puanlama sistemi adlı uygulama ile toplumun içerisinde düzgün davrananları ayrıştırmaya ve onlara öncelikli hizmetler sunmaya gayret ediyor. Puanı yüksek olan indirimli sigorta paketleri alıyor. Emlak kiralarken depozito ödemiyor… Bunun Türkiye’de uygulanmasını isteyebilirim. Tüm olumsuzluklarına rağmen…

YZ neden yavaş ilerledi?

1- Verinin yeterince üretilmemesi (Aslında üretiliyordu ama biz bunları algılayamıyorduk)

2- Bilişim gücünün yetersiz olması

YZ iş hayatında karşımıza 3 şekilde çıkıyor:

1- Akıllı ürünler

2- Akıllı hizmetler

3- Akıllı süreçler

İlk ikisi müşteri tarafından bakıldığında görülürken, üçüncüsü işletme çalışanları tarafından görülebiliyor. Google tarafından mikro anlar olarak ifade edilen müşteri yolculuğunun kritik anlarında sunulan akıllı hizmetler, müşterilerin o firmaya bağlanmalarına sebep olabiliyor. Örneğin kaza yapmış ve zor durumda kalmış bir müşteriye, kendisini uyaran bir YZ sayesinde ulaşan bir sigorta firması çağrı merkezi harika bir hizmet görebiliyor. 

Fiziksel ürün üreten işletmeler de (örneğin Nike, Under Armor) yaptıkları uygulamalar ile müşteri verilerini değere çevirebiliyorlar. Müşterilerine daha sağlıklı bir yaşam için önerilerde bulunabiliyorlar. 

Fakat teknoloji firmaları müşterilerin neye ihtiyacı varsa onu üretip karşılarına çıkabiliyor. Hem de YZ destekli olarak. Örneğin saat üreticileri yüzyıllardır mekanik saatler yaptılar. Tag Heuer, Swiss vb. Saat üreticileri artık karşılarında diğer saat üreticilerini değil Samsung, Apple gibi teknoloji devlerini buluyor. 

Bu diğer işletmeler için de geçerli. Örneğin tıbbi cihazlar üzerine çalışan GE’nin karşısına Apple, Apple Watch’un yeni özellikleri ile çıkabiliyor. Hemen her şeyin akıllısı yapılabiliyor. Akıllı buzdolabı, akıllı çamaşır makinesi, akıllı tuvalet, akıllı diş fırçası, akıllı ev termostatı, akıllı ev sistemleri, akıllı ev güvenliği vb. 

Otonom teslimat da yapılabiliyor. Örneğin Starship firması 2020 yılına kadar teslimat anlamında 160.000 km yol yaptı. Otonom gemiler Finlandiya’da kullanılıyor. 

Amazonun yapay zeka tavsiye motoru öyle etkili ki gelirinin %35’i bunun eseridir.

Sosyal medya uygulamaları sadece beğendiğiniz içerikleri değil, üzerinde zaman geçirdiğiniz içerikleri de beğenmişsiniz gibi algılıyor ve bu tarz içerikleri sizlere göstermeye çalışabiliyor.

Netflix firması bir filmi eğer beğendiğiniz bir aktör oynuyorsa, o aktörün içinde olduğu bir görselle bunu karşınıza çıkarıyor.

Sağlık sigortası yapan Vitality Health, kullanıcılarının sağlıklı davranışlarını ödüllendiriyor. 

Kone asansörleri, kendilerinden alınan veriler incelenip ne zaman bakım yapılmaları gerektiğine dair öngörüler oluşturulabiliyor.

Pepsi firması kalite kontrol sürecinde cipslere lazer uygulaması yapıyor ve çıkan sesler kaydediliyor. Yapay zeka algoritmaları bu sesleri analiz edip cipslerin doku ve kalitesi anlaşılmaya çalışılıyor.

Yine Pepsi firması Vera adındaki yazılımıyla 9 saatte 1500 aday ile iş görüşmesi yapabilme kapasitesine sahip. 

Yapay zeka yardımıyla dolandırıcılıklar da saptanabiliyor. Fakat işin farklı bir boyutu daha var. MasterCard’ın yaptığı bir araştırmaya göre üç kişiden birinin dolandırıcılık şüphesi ile kartı kabul edilmediği için alışverişi yarıda kalıyor. Bu yanlış alarmların işletmelere maliyeti gerçek kart sahteciliğinden 13 kat yüksek.

Gözlük firmaları ve saat firmaları artırılmış gerçeklik destekli özelliklerle müşterilerinin ürünleri denemesine olanak sağlayabiliyor.

Yukarıdaki örnekler güzel olsa da önemli olan yapay zekanın iş stratejinize bağlanmasıdır. Diğer bir deyişle yapay zeka stratejisi şirketinizin stratejik amaçlarını gerçekleştirmek ve işle ilgili en büyük zorlukların üstesinden gelmek için akıllı yollar bulmaya yönelik olmalıdır.

Yapay zeka öyle bir aşamaya gelmiştir ki insan kendi aklına uymayacak kadar otomatik sistemlere güvenme eğilimi göstermektedir. Örneğin, navigasyonun size doğru yolu göstermediğini bile bile onu izlemeniz bunun bir örneğidir. Buna otomasyon ön yargısı denmektedir.

Yapay zeka kurumdaki herkes tarafından bilmelidir. Elbette herkes yapay zeka modeli geliştiremez. Fakat kendi işine nasıl katma değer sağlayabileceğini anlayabilir. Bu anlamda herkes veri bilimcisi olamaz ama veri okuryazarı olabilir. Böylece veriden nasıl anlamlar çıkartılabileceğini anlayabilir.

Bir işletme birkaç şekilde yapay zekadan faydalanabilir:

1- Mevcut işgücünün beceri düzeyini yükseltmek,

2- Yeni yapay zeka ve veri kadrosu oluşturmak,

3- Bir şirketi öncü kadrosu ile birlikte satın almak (Acqui - hiring)

4- Hizmet sağlayıcı firmalarla ortaklığı gitmek ve hizmet olarak yapay zeka çözümlerine başvurmak.

Her organizasyon ve çalışanın odaklanması gereken dokuz yumuşak beceri vardır. Bunlara İngilizce “soft skills” deriz. Bunlar; yaratıcılık, duygusal zekâ, analitik düşünme, büyüme hedefi ile aktif öğrenme, akıl yürütme ve karar alma, insanlar arası iletişim becerileri, liderlik becerileri, çeşitlilik ve kültürel zeka, değişime kucak açmak. Bunların insanları makinalardan ayrıştırabilecek özellikler olduğu düşünülmektedir.

Yapay zekanın etik kurallar çerçevesinde kullanılması oldukça önemli hale geliyor. Yapay zeka bildiğiniz gibi veri ile çalışmaktadır. Özellikle büyük teknoloji devleri ve sosyal medya şirketleri bu verileri kullanıcılarından rahatlıkla alabilmektedir. Fakat bunları kullanmak kullanıcılarının verdiği izinler kapsamında olmalıdır. GDPR da bunu gerektirir. Aksi takdirde Facebook, Google ve Amazon’un daha önce yaşamış olduğu hukuki yaptırımlarla karşılaşmak işten bile değildir. 

Yapay zekanın bir de kara kutu problemi vardır. Kara kutu bir yapay zeka algoritmasının çıktısının anlaşılamamasını ifade eder. Oysa işletmenin bir müşteriye yönelik davranışının, müşteri talebi ile neden olduğunun ortaya çıkartılabilmesi için buradaki algoritmaların açıklanabilmesi gerekmektedir. GDPR da bunu gerektirir.

Örneğin yapay zekanın bir insana şizofreni teşhisi koyduğunu düşünelim. Bir doktor olarak bu teşhise bağlı kalıp hastanın tedavisine erkenden başlamak mı gerekir, yoksa açıklanamayan bir yapay zeka kararına güvenmemek mi doğru olur? İlerleyen dönemlerde insanları bekleyen çelişkiler bunlar olacaktır.

Bazı şirketler yapay zekayı açıklayabilmek için çeşitli araçlar geliştirmektedirler.

Yapay zekanın bir diğer problemi de ön yargılı olabilmesidir. Dayanak aldığı biri eğer ön yargılıysa yapay zeka da ön yargılı bir sonuç verecektir. Diyelim ki yapay zekaya Türkiye’de sıradaki cumhurbaşkanın nasıl biri olacağını soruyorum. Muhtemelen beyaz, erkek ve Türk olacağını söyleyecektir. Çünkü eğitildiği veri bunu gerektirir.

Bu nedenle insanların yapay zeka sistemlerini körü körüne takip etmek yerine, bu sistemlere eleştirel gözle bakmayı de öğrenmeleri gerekmektedir.

YZ kötüye de kullanılabilir. Deepfake bunun örneklerindendir. Bir insanın sesini taklit edebilmek için bu insanın sesinin üç saniye dinlenmesi yeterlidir. Bu nedenle teoride yapay zeka eşinizin sesini taklit ederek sizden para transferi yapmanızı isteyebilir. Ya da IT biriminden bir arkadaşınızın sesini taklit ederek sizden şifre istemesini sağlayabilir.  

Ayrıca YZ sistemleri kurmak mevcut maliyetlerinin ötesinde çevreye zarar da verebilir. Bir YZ sistemini eğitmek için bir yılda ortalama bir Amerikalı’nın ürettiğinin 17 katı bir karbon salınımı gerçekleştiriliyor. 2025’te dünyadaki YZ kullanımının tüm enerji kullanımının onda birine ulaşması bekleniyor. 

YZ’ı doğru kullanmak için şunları uygulamak gerekir:

1- Veri toplamada şeffaf olmak, gerekirse sentetik veri kullanımına çalışmak.

2- Kara kutu probleminden kaçınmak,

3- Eleştirel düşünmeyi geliştirmek,

4- Ön yargılılıkları kontrol etmek.

YZ kılavuzları bizlere yardımcı olabilir.

1- Partnerships on AI

2- US Leadership in AI

3- Ethics and Guidelines for Trustworthy AI

4- Principles on AI

Dünyadaki verinin %90’ı son iki yılın ürünüdür. Ayrıca her iki yılda bir elimizdeki veri miktarı ikiye katlanıyor. Dünyadaki veri miktarının 2018’de 33 zetabayttan 2025’te 175 zetabayta çıkacağını tahmin ediliyor.

Geleceğin başarılı liderlerinde şu özelliklerin olması bekleniyor; Çeviklik, duygusal zekâ, kültürel zeka, alçakgönüllülük, hesap verebilirlik, vizyon, cesaret, sezgi, sahicilik ve odaklılık.

Kitapta bundan çok daha fazlası var. Eğer okursanız yapay zeka ile ilgili genel bir bilgi edineceğinizi söyleyebilirim.

İyi okumalar.