“İnsan Olmanın Psikolojisi” Adlı Kitap Özeti

Merhaba sevgili okurlarım,

Sanıyorum Abraham Maslow’u hepiniz tanırsınız. Meşhur “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” adlı modeli ile hepimizin bir dönem ders kitaplarına konuk olmuştur. Kendisinin kaleme aldığı “İnsan Olmanın Psikolojisi” adlı kitabından sizler için aldığım notları aşağıda paylaşmak istiyorum.

Bu paylaşımlara başlamadan önce Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde gösterdiği kendini gerçekleştirme aşamasından kitapta sık sık bahsedildiğini belirtmek gerekir. Maslow’a göre kendisini gerçekleştirmiş insanları incelemek bize kendi yanlışlarımızı, eksiklerimizi ve ne yöne doğru geliştiğimizi görme olanağı verecektir. Kendini gerçekleştiren, temel gereksinimleri doğal olarak doyurulmuş insan, çevresine çok daha az bağımlı ve çok daha fazla özerktir. Kendi kendini yönlendirmektedir. Diğer insanlara gereksinim duymak bir yana onlar tarafından engellenmesi bile olasıdır.

Kendini gerçekleştiren insanlar, dış dünyayı yalnızca kendilerinden değil, genelde insanlardan da bağımsız şekilde algılamayı başarırlar. Bu durum yaşadığı yüce anlarda yani doruk deneyimleri sırasında ortalama insan için de geçerlidir. Kendini gerçekleştiren insanların, normal algılarında ve ortalama insanın daha çok aradığı sırada gerçekleşen doruk deneyimlerinde, algının ben-aşkın, kendini unutan, bensiz bir niteliğe büründüğü ortaya çıkmaktadır. Yani güdülenmemiş, kişisel olmayan, arzusuz, bencil olmayan, gereksinim duymayan, bağlantısız bir algı söz konusu. Ben merkezli değil nesne merkezli bir algı olabilir.

Doruk deneyimler yaşayan ortalama bir insanın öznel olarak uzay ve zamanın dışında olduğunu söylemek doğru olacaktır. Yaratıcılığının taştığı anlarda, şair ya da ressam, çevresinden ve geçen zamandan habersizdir. Kendine geldiğinde ne kadar zamanın geçtiğini söyleyemez. Doruk deneyim sırasında kişi, genellikle tüm kapasitesini en iyi şekilde kullandığını ve gücünün doruğunda olduğunu hisseder. Kendini diğer zamanlara göre daha akıllı, kavrayışlı, kıvrak zekalı, güçlü ya da çekici bulur. En iyi durumdadır, göz kamaştırıcıdır, formunun zirvesindedir. Bu durum çevresindeki insanlar tarafından da fark edilebilir. Kısacası doruk deneyim yaşayan bir insanın bir anlık süre için kendini gerçekleştirdiğini söyleyebiliriz.

Kendini gerçekleştirmek, insanın gençlikte yaşanan eksiklik duygusu ve mevcut yaşamının nevrotik sorunlarından bağımsızlaşması ve bu yolda yaşamın gerçek sorunları ile yüzleşmesi, bu sorunlara katlanması ve boğuşması bağlamında tanımlanabilir. Diğer bir deyişle kendini gerçekleştirmek sorun olmaması anlamına değil geçici ya da gerçek dışı sorunlardan gerçek sorunlara eğilmek anlamına gelir.

Kendini gerçekleştiren insanlar bilinmeyenden, gizemden ve karmaşadan görece daha az korkarlar. Çoğunlukla böyle durumlar onlara olumlu bir şekilde çekici gelir. Karmaşık durumları seçici bir yaklaşımla ele alır, düşünür ve özümserler. Kendilerine sunulan kültüre daha az bağımlıdırlar. Başkalarının sözlerinden, isteklerinden ve kendilerini alaya almalarından daha az korkarlar. Diğer insanlara daha az gereksinim duyarlar. Bu nedenle de onlara daha az bağımlı olmakta, daha korkutucu ve daha az düşmanca davranmaktadırlar. Kendilerine gülünmesinden ya da onaylanmamaktan daha az korkarlar. Kendilerini duyguların akışına bırakabilirler.

Kendi yaşamlarımızı yönetebilme şansına sahip olduğumuz zaman daha sağlıklı, mutlu ve üretken olabiliyoruz. 

İnsanın içsel doğası hayvanların içgüdülerinin tersine güçlü, egemen ve yanılmaz değildir. Zayıf ve hassastır. Alışkanlıklara, kültürel baskılara ve olumsuz tavırlara kolaylıkla yenilir. 

Hasta insanlar hasta bir kültürün ürünleridir. Sağlıklı insanlar ise ancak sağlıklı bir kültürde yetişebilirler. Bununla birlikte hastalıklı insanların yaşadıkları kültürü daha da bozdukları, sağlıklı insanların ise daha sağlıklı bir kültür oluşturduğu da bir gerçektir. 

Eksikliğe güdülenmiş insan, güçlü bir şekilde gelişime güdülenmiş insana göre, diğer insanlara çok daha fazla bağımlıdır. Daha az gelişmiş insanlar, sınıfların ve kavramların kesin sınırlarla ayrıldığı ve erkek-dışı, yetişkin-çocuk, iyi-kötü vb de olduğu gibi Aristocu bir dünyada yaşarlar. Aristo’ya göre A A’dır ve onun dışında her şey A olmayandır. Ancak kendini gerçekleştiren insan için A ve A olmayan birbirinin içinde erimiş ve bir olmuştur. Bir insan aynı zamanda hem iyi hem de kötüdür, hem erkek hem dişi, hem yetişkin hem de çocuktur. Tek bir doğrultuda ele alınamaz.

Bir insanın kişilik problemi olduğunu düşünüyorsanız önce onu iyi tanımalısınız. Örneğin birey bir topluluk tarafından benimsenmiyor olabilir. Eğer topluluk kokuşmuş bir kültüre, züppe bir anlayışa sahipse buna uyum sağlamamak mı iyidir, sağlamak mı? Örneğin bir köle kendisini tutsak edenlere uyum sağlamalı mıdır? Davranış sorunu yaşadığı iddia edilen bir çocuk belki de sömürüye veya baskıya karşı böyle davranıyordur.

Görüldüğü gibi kişilik sorunları çoğunlukla insanın aldığı psikolojik yaralara, gerçek içsel doğasının uğradığı saldırılara karşı bir başkaldırdır. Bu durumda hastalıklı olan böylesi bir saldırıya başkaldırmamaktır.

Dünyayı gerçek, somut biçimi ile mi görüyoruz? Yoksa dünyaya yansıttığımız kendi sınıflamalarımız, dürtülerimiz, beklentilerimiz ve soyutlamalarımız doğrultusunda mı? Ya da dobra dobra sormak gerekirse görüyor muyuz yoksa kör muyuz?

Maslow iki sevgi türünden bahsediyor. V sevgisi bir başka kişinin varlığını duyulan, gereksinimsiz ve bencil olmayan sevgidir. E sevgisi ise eksiklik sevgisidir. Karşıdakine olan bencil ve gereksinim sevgisidir. V sevgisinde kaygı, kin gütme en alt düzeydedir. E sevgisinde ise her zaman için bir derece kaygı ve kin söz konusudur.

Sağlıklı gelişim sürecini kişinin tüm yaşamı boyunca yaşadığı sonsuz özgür seçim koşulları olarak düşünebiliriz. Kişi; güvenlik ile gelişim, bağımlılık ve bağımsızlık, gerileme ve ilerleme, olgun olmamak ile olgunluk ve bunların getirileri arasında bir seçim yapmak zorundadır. Güvenlik kaygıyı da hazzı da birlikte getirir. Gelişim de öyle. Gelişimden duyulan haz ve güvenliğin yarattığı kaygılar güvenlikten duyulan hazzı ve gelişimin yarattığı kaygıları aştığında biz de gelişmeye başlarız.

Kişiliğin genel hastalığının; gelişimi, kendini gerçekleştirmeyi, tümüyle insana ulaşmayı tamamlayamama hali olduğu düşünülmektedir. Hastalığın tek olmasa da ana kaynağı özellikle yaşamın erken dönemlerinde yaşanan engellenmelerdir. Engellemeler katlanabileceğinden daha ağırsa ve onu ezerse, bunlar travmatik olarak değerlendirilir ve yararlı olmaktan çok tehlikelidir.

İlerleme küçük adımlar halinde gerçekleşir. İleri doğru atılan her adımı olası kılan ise güvende olunduğu, güvenli bir yuvadan bilinmeze doğru hareket edildiği duygusu ve geri dönüşün mümkün olduğununun bilinmesidir. Emekleyen bebeğin, annesinin dizi dibinden bilinmeyen bir çevreye yönelmesini bir örnek olarak alabiliriz. Bebek odayı önce gözleriyle keşfederken annesine bağlı kalacaktır. Daha sonra annesinin verdiği güvenle küçük gezintilere çıkmaya başlar. Annesi birden bire ortadan kaybolursa kaygılanmaya başlayacak ve eski güvenliğini geri isteyecektir. Buradan da anlaşılabileceği gibi güvenlik ile gelişim arasında yapılacak bir seçimde normal şartlarda güvenlik baskın çıkacaktır.

Bir birey hatta bir çocuk kendi seçimini kendi yapmalıdır. Onun yerine hiç kimse sürekli seçim yapamaz. Yoksa bu durum kendisini zayıf düşürecek, kendine olan güvenini azaltacak ve deneyimden aldığı hazzın önüne geçecektir. Kendi yargıları ve duyguları ile diğer insanlarınki arasında ayrım yapamayacaktır.

Bir bireyin sürdürülebilir gelişimi için kendisine yalnızca önermeli fakat az da zorlamalıyız. Yalnızca ileri yönlendirmeye çalışmamalı, yaralarını sarması, gücünü toplaması, durumu gözden geçirmesi için geri çekilmesine, hatta ilkel becerilerini ve daha alçak hazlara dönmesine de saygı duymaya hazır olmalıyız. Bu şekilde gelişim için cesaretini yeniden toplayabilmek şansını yakalayacaktır.

Çocukların ilerlemek veya gelişmek istemeleri durumunda anne veya babaları tarafından engellenmeleri ya da alaya alınmaları gibi bir durumla karşılaşılırsa çocuk duracak ve geri çekilecektir. Böyle durumlarda da güdülerin canlı kaldığı ama doyurulamadığı, hatta güdülerin ve kapasitenin yitirildiği hastalıklı dinamikler ve nevrotik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.

Gelişim için seçim koşullarının özgür olması ve çocuğun engellenmemesi gerekmektedir. Eğer seçim başkasının iradesine göre yapılırsa, benlik ortadan kalkabilir. Böylece çocuk duyduğu korku yüzünden kendi haz ölçütüne olan güvenini de yitirecektir.

Psikolojik bozukluklarımıza saplanmakla kalmayız, kişisel gelişimden de kaçınırız. Çünkü gelişim de başka türlü bir korkuya, zayıflık ve yetersizlik duygularına yol açabilir. Bu nedenle en iyi yönlerimize, yeteneklerimize ve yaratıcılığımıza karşı da direnir hatta onları yadsırız. Kendi büyüklüğümüze karşı bir savaş veririz. İnsanın içinde bulunduğu en büyük çıkmazlardan biri de budur. Hem korkağız hem de ilahi izler taşıyoruz. 

Çok fazla şeyi bilen insanlar başkaldırmaya eğilimli olacaktır. Sömüren de sömürülen de bilgiyi, uyumlu bir köleye uygun olmayan bir şey olarak görecektir. Bu tip bir durumda bilgi çok sakıncalıdır. Ne yazık ki bu gibi durumlara okullarda da rastlanır. Sorusunu sakınmayan, sürekli araştıran, akıllı bir öğrenci özellikle de öğretmeninden daha akıllı ise “ukala çocuk” olarak adlandırılacak, disipline ve öğretmenin otoritesini yönelik bir tehdit olarak algılanacaktır. 

Bilginin peşine kaygıyı azaltmak için düşebildiğimiz gibi, kaygıyı azaltmak için bilgiden kaçıyor da olabiliriz. Bunu açıklamak gerekirse; ilgisizlik, öğrenme zorlukları, yapmacık aptallık bir savunma yöntemi olabilir. İnsanlar bilmekten korkmaktadır. Çünkü bilgi eyleme geçmemize neden olur. Bu nedenle çoğunlukla bilmemek daha iyidir. Bildiğiniz zaman yuvadan dışarı çıkmanız ve güvenliğinizi tehdit etme pahasına bir şeyler yapmanız gerekir. 

Şöyle demek güzel olabilir; Bilmek kaygıyı arttırır, kaygı da bilgiyi.

Bunu örnek olarak II. Dünya Savaşı’ndaki toplama kamplarının hemen yanında oturan Almanları verebiliriz. Bu insanların yapmacık bir aptallık takılmaları kesinlikle kendi yararlarına olmuştur. Çünkü bilselerdi ya bu konuda bir şeyler yapmaları gerekecekti ya da ödlekçe davrandıkları için kendilerini suçlu hissedeceklerdi.

Kitapta okunacak ve üzerinde düşünülecek çok fikir var. Okumanızı şiddetle tavsiye ederim.

“Alibaba’nın Dünyası” Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba sevgili okuyucularım,

Geçmiş günlerde okuduğum ve Alibaba’da Uluslararası İletişim Başkanı olarak görev yapmış Porter Erisman tarafından yazılmış olan “Alibaba’nın Dünyası” adlı kitapta gözüme çarpan notları sizler için bir araya getirmeye çalıştım. 

Porter Erisman yaklaşık sekiz yıllık Alibaba kariyerinde, şirketin sıfır noktasından başlayıp binlerce çalışana sahip ve halka arz edilmiş bir firma haline gelme yolculuğuna tanıklık etmiş biridir. Ayrıca Alibaba’nın kurucusu Jack Ma’nın da yanında yer alarak ondan ne dersler alınabileceğini değerlendirmiştir. Bu özette de daha çok Jack Ma ve Alibaba şirketinin girişimcilere ne dersler verdiğini göreceğiz.

Jack Ma girişimcilerin “Tavşan kadar hızlı fakat kaplumbağa kadar da sabırlı olmalarını” öğütlemektedir. 

Her girişimci gibi onun da büyük hayalleri vardı ve başarısızlıklardan dolayı karamsarlığa düşmüyordu. Örneğin Alibaba’yı Avrupalı yatırımcılara tanıtacakları Berlin’deki toplantıya sadece altı kişi katıldığını görünce ekibine dönüp “Bir sonraki gelişimizde bu salonda yer kalmayacak” demiştir. 

Rakibin faaliyetini kopyalamanın en sonunda başarısızlık getireceğini düşünen Ma, kendisine verilen eBay ile ilgili bir kitabı okumayı reddedip “Onların yöntemini kopyalamak istemiyorum” demiştir. 

İşler ne kadar değişirse değişsin, şirket ne kadar büyürse büyüsün iyi bir yöneticinin her zaman kendi olması gerektiğini savunmuştur. Kendisine “Sizin film kahramanınız kimdir?” diye sorulduğunda, “Forrest Gump” diye yanıt vermiştir. Buna şaşıran gazetecilere de şöyle bir açıklama yapmıştır. “Evet o adamı gerçekten severim. O filmi yaklaşık on kez izledim. Her ne değişirse değişsin, senin sen olduğunu bana öğretti. Ve ben halen on beş yıl önceki, ayda sadece 20 Dolar kazanan adamım.”

Ma ne zaman ekibinden hedef belirlemelerini istese ekibi hep makul hedefler koyardı. Ma bunların üzerinden geçip rakamları üçe dörde katlayınca “Hayal etmezseniz asla olmaz” derdi. Yılın sonunda hedeflerin üzerinde performans gerçekleşmiş olurdu. 

Alibaba ve grup şirketi Taobao tarafından eBay’e bakınca hiçbir zaman başarılı olunamaz gibi geliyor. Oysa Taobao yıllar içerisinde eBay’in Çin’deki faaliyetlerine karşı oldukça başarılı olmuştu.

Ma, kurulacak şirketin bir insan ömrüne sahip olması gerektiğini ifade ediyordu. Ona göre 102 yıllık bir şirket ömrüne göre bir planlama yapılmalıdır. Ma, “Bugün zordur, yarın daha zordur ama yarından sonrası güzeldir.  Fakat şirketlerin çoğu yarın gece ölür ve ertesi sabah güneşin doğuşunu görmez” Diyor. 

Alibaba’nın inancına göre müşteri birinci, çalışanlar ikinci, yatırımcılar üçüncü sırada önemlidir. 

Jack, “Eğer tavşanları kovalayan bir kurtsan tek bir tavşana odaklan. Tavşanı yakalamak için kendini değiştir ama tavşanı değiştirme” demiştir. Şirketler bir süre sonra esas misyonlarını unutur ve hedeflerin arasında kaybolurlar. İş modellerini değiştirmesine rağmen Alibaba hiçbir zaman “iş yapmayı kolaylaştırmak” olan esas misyonunu kaybetmedi. 

Ona göre en iyi olmak pazarda birinci olmaktan önemlidir. Sanırım bunun birçok örneği hemen hepimizin aklına gelecektir. Ben Nokia diyeyim, gerisini siz getirin…

Jack temkinli biriydi. Ona göre yağmur yağmıyorken şemsiye almak gerekliydi. Krizde iflas eden şirketlerin çoğu basit tedbirlerle kendilerini koruyabilecekken, daha fazla kazanmak uğruna birçok yatırıma girdikleri aşamada nakde ihtiyaçları olduğu için batmışlardır. 

Bedelsiz olmak da bazen bir iş modeli olabilir. Bunu eBay çok eleştirmişti. Fakat bu modelin çalıştığı ortaya çıktı. Bu iş modelini derinlemesine analiz eden Chris Andersen’in, Free isimli kitabını sizler için http://www.okanacar.com/search?q=Free adresinde özetlemiştim. 

Kitapta ilginç bir not daha var. Buna göre İlkbahardaysan kışa hazırlanman gerekir. Şirketlerin bazı önemli kırılma anları vardır. Örneğin halka arz gibi. Her dönüm noktası bir krize zemin hazırlar. Çünkü şirket artık aynı şirket değildir. Alibaba’nın olay örgüsü tek değildir. Aynı şey Google, Apple, Microsoft ve Facebook’un da başına geldi. Bir Golyat haline gelene kadar Davut her zaman kahramandır. Zihinsel olarak kışa hazır olduğunuz zaman hala ilkbaharda olduğunuz zamandır. 

Jack Ma eğer deneyimleri için bir kitap yazarsa adının “Alibaba ve 1001 Hata” olacağını söylermiş. Erisman’a göre Jack Ma’nın iki önemli özelliği vardır. Bunlardan biri dirençli olmak diğeri de unutmaktır. Yenilgilerle yüz yüze geldiğinde kendisinin inanılmaz derecede dirençli olduğunu ifade ederken, hatalara saplanıp geriye bakmak yerine bunları unutup devam etmeyi tercih etmesinin şirketi bugünkü haline getirdiğini söylemektedir. 

Alibaba’nın ilk ekibi seçme üniversitelerinden alınmış insanlardan oluşuyordu. Fakat ilk tökezlemede birbirlerine düştüler ve şirket başıboş kaldı. Oysa yıldız oyuncu olmayan ve birbirine denk bir ekip bu şirketi kendi egolarını bir kenara bırakıp bugünlere getirdi. 

Jack Ma’ya göre şirket içerisinde zenginliğin yayılması gerekmektedir. Buna göre şirketin hisseleri veya hisse opsiyonları çalışanlarla paylaşılmalıdır. Çalışanlar buranın kendi şirketleri olduğunu düşünmelidirler. 

Çin kuralları sürekli değişen ve hızla yenilenen bir ülkedir. Buna göre önde gelen şirketler hiçbir şeye karışmadan öylece oturup hükümet düzenlemelerinin konumlarını yüzde yüz netleştirmesini bekleyemezler. Bu sebeple adım atmalı ve bunun karşılığında kabul edilirlerse devam etmeli, edilmezlerse bağışlanmak için uğraşmalıdırlar. 

Porter Erisman’a göre hükümete aşık olmalı ama onunla evlenmemelidir. Buna göre hükümetin uygulamalarına ters hareket edilmemeli fakat diğer taraftan da hükümetle de faaliyetler anlamında aynı yolda yürünmemelidir. Şirket hem mevcut hükümete saygılı olurken hem de apolitik olabilmelidir. 

Son olarak Alibabaya göre en önemli ilişki müşteri ile olan ilişkidir. Müşteri her zaman en önemli olandır ve şirketin varlık sebebidir. Onun işi kolaylaştırılmalı ve deneyimi hep en üst düzeyde tutulmalıdır. 

Umarım beğenmişsinizdir, size iyi okumalar dilerim. 

“Beyaz Zambaklar Ülkesinde” Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba kıymetli okurlarım,

Grigori Petrov tarafından yazılmış olan “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” kitabı bataklıklarla dolu, tarıma elverişli toprağı olmayan, yer altı kaynakları bulunmayan ve uzun yıllar İsveç hakimiyeti altında kalmış Finlandiya’nın sıfırdan başlayarak ve tüm halkının çabalarıyla medeni bir toplum yolunda nasıl ilerlediğini gözler önüne seriyor. Bu niteliği ile kitap birçok Balkan ülkesi ile birlikte ülkemizde de yoğun ilgi ile karşılanmış. Hatta, Atatürk kitabı müfredata dahil ederek tüm toplumu bu şekilde bilinçlendirmeye çalışmış. Türkiye’de 1960’lı yıllarda yapılan bir çalışmada subaylara “sizi en çok etkileyen kitap hangisidir?” Diye sorulmuş. Subaylar “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” demişler. 

Yazar Petrov’a göre bir şeyin anlamı onun dış şeklinde değil içerisindeki özde veya ruhunda saklıdır. Örneğin Hristiyan olmanın anlamı Hz. İsa’yı tekrar etmektir. Hz. İsa ne yapıyorsa onu yapmaktır. Hastaları iyileştirmek, insanlara iyilik yapmak, günahkarlara yol göstermek gibi. Oysa onun yaşadığı dönemde ruhban sınıfı iktidarın kuklası olmuş, İncil’in ideallerinden kopmuştur. Ona göre bedeninizin, aklınızın ve ruhunuzun sahip olduğu kuvveti milletinize ve vatanınıza da vermeniz gerekmektedir. 

Petrov köhnemiş sistemi ve yozlaşmış kültürü ile Rusya’ya bir çıkar yol bulmaya çalışıyordu. Ona göre insanlar nasıl olursa Rusya da öyle olurdu. İnsanlar etraftaki olumsuzluklardan değil önce kendilerinden başlamalı ve böylece bu gelişim giderek topluma yayılmalıydı. Bu kalkınma hiçbir çıkar gözetmeden kendilerini ülkelerine adamış olan insanlar, yorulmak bilmeyen öğretmenler, işçiler ve öğrenciler; yani yaşamın kurucuları tarafından gerçekleşmiştir. 

Petrov bu insanlara hayranlığını şöyle ifade ediyor. “Vatanımızın en acımasız köşelerinden birinde yaşıyorlar ama öyle bir refah seviyesine erişmişler ki insan bakınca kıskanmadan edemiyor.” 

Finlandiya’nın bir ülke olarak ortaya çıkması 19.yy başında İsveç-Rus savaşının sonunda Finlandiya’nın Rusya’ya bağlanması ile mümkün olabilmiştir. Finlandiya özerk şekilde gelişmesine devam ederken Petrov gibi aydınların da dikkatini çekmiş. Hatta içerisinde Petrov’un da olduğu bu aydınlar Finlandiya’nın bir rol model olarak kalması gerektiğinden bahsetmişlerdir. Böylece Rusya’ya da bir rol model olması sağlanabilir diye düşünmüşlerdir. 

Johan Snellman, Finlandiya’nın milli uyanışının önemli liderlerindendir. Kitapta Snellman’dan o kadar övgü ile bahsedilir ki bunların bir kısmının Petrov’un abartması olduğu düşünülebilir. 

Snellman’a göre ülkedeki eğitimli kesim, eğitimsiz kesimin fiziksel ve ruhani olarak yükselmesine ve belli bir refah seviyesine erişmesine zerre kadar ilgi göstermemektedir. Finlandiya içerisinde bulunduğu durumdan dolayı hiçbir şeyi kaba kuvvetle halledemez. Bu sebeple kurtuluşun tek yolu eğitimdir. 

Snellman inanç hakkında ölü vaazlar veren din adamlarına da eleştiriler yöneltmektedir. Bunun yanında memurların adaletsizliğin başöğretmeni olduğunu belirtmektedir. Memurlar halka yasalara uymamaları gerektiğini öğretirler demektedir. 

Peki Finlandiya’da bu kadar övgüye değer neler yapıldı? Topyekün kalkınma için halk okulları açıldı. Gazeteler ile yapılan faaliyetler tüm yurda anlatıldı. Okullara ayrılan bütçe inanılması güç rakamlara ulaştı. Örneğin Turku’da şehrin elde ettiği gelirin yedide biri okullara ayrılmıştı. Malikane gibi okullar inşa edildi. İnsanlar oraya can atarak gidiyorlardı. Sınıf mevcutları azaltıldı. Okullara “En büyük zenginliğimiz” gözü ile bakan Finliler, yer altı zenginliklerinden uzak oldukları için kendi zenginliğimizi kendimiz oluşturmalıyız diyorlardı. Alkol satışını sınırlandırmışlardı. Böylece insanlarının daha zinde ve daha sağlıklı olmasını istiyorlardı. 

Askeri kışlalar halkın eğitim alacağı birer okul haline getirildi. Askerler kışladaki anılarını anlatırken mutlu olmalıydılar. İnsanlar askerden dönenlere baktığında kışla onu düzeltti demeliydiler.

İnsanların boş uğraşlarının olmaması gerekiyordu. Snellman futbol oynanmasına karşı çıkıyordu. Ona göre sağlam kafa sağlam vücutta bulunmasına rağmen oyuncular oyun süresince işe yarardı. “Siz Finlandiya’lı gençlerin görevi ağır bir topu tekmeleyip uzaklara göndermek değil, insanlarınızı göklere çıkararak onları yüceltmek ana vatanınızı daha hızlı şekilde geliştirmektir” diyordu. 

Snellman insanları nasıl eğittiyseniz gençlik de öyledir diyordu. Öğretmenlerin öğrencileriyle, anne babaların çocukları ile yeterince meşgul olmadığını ifade ediyordu. Burada sorumluluk eğitimi verene aittir diyordu. Hayatta herkes düzensizlikten yakınır ama kimse kendini düzene sokmaya çalışmaz. 

Halk nasıl olmuşsa liderler de öyle olmuştur. Halk neyi hak ediyorsa liderler de öyle olur. Bu konuda iki farklı düşünce vardır. Buna göre insan toplulukları hareketsiz ölü bir toprakken büyük liderler onu şekillendirir. Diğer görüşe göre de insanların hareket gücü ortaya çıkmaya ve toparlanmaya başlar başlamaz halk ileriye adım atar, yol kat eder ve ilerledikçe önlerindeki akıntıyı da beraberinde ilerletirler. Toplum da böyledir. Eğer ruhunda yücelik ve kahramanlık varsa içinden yüce insanlar ve kahramanlar çıkar. 

Çalışma şekli sonucu çok etkiler. Kas gücü ile yapılanın yanında bilgi ile güçlendirilmiş çalışma çok daha etkilidir. Zorla yaptırılan,  özgür iradeyi ihlal eden ve yabancılardan faydalanarak yapılan bir çalışma biçimi de vardır. Bunun yanında insanların hep birlikte insana can katan ve ortak bir ideale yönelik yaptıkları çalışma vardır. Bu çalışma daha etkilidir. Bugün sahip oldukları yüksek kültür seviyesi her bir bireyin uğraşları sayesinde 80-90 sene zarfında kazanılmıştır. 

Kitapta Papaz McDonalds’ın görüşlerinden de bahsediyor. Buna göre:

“Finlandiya’daki kiliselerimiz boş, unutulmuş, anlamsız şekilde dönen değirmenleri andırıyor. Çark dönüyor, değirmen taşları gıcırdayarak daireler çiziyor ama ortada tahıl yok. Kimse de gelip tahıl dökmüyor. İsa’nın öğrendiklerine dediği gibi yaprak dolu ama meyve vermeyen ölü bir incir ağacı. 

Önce inanç ve duygu gereklidir. Bunun sonucu olarak din yani bu hissin tanımı ortaya çıkar. Dinin özü de ritüellerden ibaret değildir. Ama bunlar gereklidir. 

İnsan yüksek bir potansiyel sahibi olabilir. Fakat bunu kullanmadıkça bir işe yaramaz. İçi tamamen dolu bir soba yanmadıkça odayı ısıtamaz.”

Bir Türk gazeteci 1928 yılında şöyle bir tespit yapıyor: 

“Sanki bu iki milyonluk Fin halkı bizlerin yani kendi kardeşlerinin ilerleyeceği yolu daha kolay bir hale getirmek ve yürüdüğümüz bu yolda daha emin devam edebilmemiz için bir deney yapmış gibi. Onların başarısı sadece bir örnek değil bizim de başaracağımızın bir kanıtıdır.”

Kitap beni de çok etkiledi. açıkçası ülkemiz ile birçok olumlu ve olumsuz bağlantı tespit ettiğimi düşünüyorum. Umarım sizin de hoşunuza gider. 

“Atomik Alışkanlıklar” İsimli Kitap Özeti

Merhaba kıymetli arkadaşlar,

James Clear tarafından yazılmış olan "Atomik Alışkanlıklar" adlı kitapta yer alan bazı fikirlerden bahsetmek istiyorum.

Başlangıçta küçük ve önemsiz görünen değişiklikler, sizin onlara yıllarca sadık kalmanız durumunda bir araya gelerek hatırı sayılır sonuçlar ortaya çıkartıyor. Yazar burada bambu bitkisini örnek veriyor. Bambu yeraltında geniş kök sistemleri kurarak geçirdiği ilk beş yıl boyunca görülmezken, altı hafta içinde yirmi yedi metre yüksekliği ulaşabiliyor. Benzer şekilde alışkanlıklarımız da günden güne bir fark oluşturmuyor gibi görünse de ileride çarpıcı sonuçlarla karşılaşmamıza neden olabiliyor. Örneğin buzu eritmek için sıcaklığı artırıyorsunuz, uzun bir süre erimiyor, fakat sıfır dereceye geldiğinde hızlı bir şekilde erimeye başlıyor. 

İnsanlar çok az küçük değişiklik yapıyor ve elle tutulur sonuçlar göremeyince durmaya karar veriyorlar. O oysa çalışmaya devam etseler bugüne kadar yaptıklarının değişim için bir potansiyel biriktirdiğini fark edeceklerdir. Bir taş kırma makinesi bir kayada çatlak bile oluşturmadan yüz kez darbe indiriyor olabilir. Fakat yüz birinci darbe ile taş ortadan ikiye ayrılıyor. Bunu başaran son darbe değil öncesinde inen darbelerin tamamıdır.

Attığınız her adım dönüşmek istediğiniz insan türü için bir oydur. Hiçbir olay tek başına inançlarınızı dönüştüremez ama oylar biriktikçe yeni kimliğinizin kanıtları da birikir. Küçük alışkanlıklar yeni bir kimliğin kanıtlarını sağlayarak anlamlı bir fark ortaya çıkartabilir.

İyi bir alışkanlık ortaya çıkarabilmek için dört şey yapılabilir. Bunlar; görünür kılmak, cazip kılmak, kolaylaştırmak ve tatmin edici kılmaktır. Kötü bir alışkanlığı bırakmak için de yine dört şeyi gereklidir. Bunlar; görünmez kılmak, itici kılmak, zorlaştırmak ve tatmin edici olmaktan çıkarmaktır.

Bir alışkanlığı sürekli hale getirmek için onu görünür kılmak gerekmektedir. Bu nedenle eyleme geçmek için nerede ne zaman ne yapacağımızı belirtmek gerekir. Yeni bir alışkanlığı ne zaman ve nerede gerçekleştirecekleri konusunda detaylı plan yapan insanların bu işi tamamlamaları çok daha olasıdır. Pek çok insan motivasyon sıkıntısı çektiğini sanır, oysa aslında netlik sıkıntısı çekmektedir. Ne zaman ve nerede eyleme geçeceğiniz her zaman açık değildir. Eğer bir alışkanlıkla ilgili bir planınız varsa zamanı geldiğinde karar almaya gerek kalmaz. Önceden belirlenmiş planınızı uygularsınız.

Görünür kılmanın bir diğer yöntemi de bir alışkanlığı zaten var olan başka bir alışkanlığa bağlamaktır. Örneğin sabah kahvaltı yaptıktan sonra egzersiz yapacağım. Akşam eve gelince 10 dakika kitap okuyacağım. Böylece zaten yaptığımız aktiviteler ileride alışkanlıklarımız için bir hatırlatıcı olacaktır. Hatta bir süre sonra ikisini bir kabul edip hepsini birlikte yapma eğilimine gireceğiz.

Ortam insan davranışını biçimlendiren görünmez eldir. Etrafımızdaki dünya bizi değiştirir. Her alışkanlık da içinde yaşamış olduğumuz bağlamla bağlantılıdır. İnsanlar genellikle ürünleri oldukları şey yüzünden değil oldukları yer yüzünden seçerler. Mutfağa gidip tezgahın üstünde bir kurabiye tabağı görürsem öncesinde aklımda olmamasına ve çok da aç hissetmememe rağmen alıp yemeye başlarım.

Müşteriler zaman zaman bazı ürünleri istedikleri için değil sunum şekilleri nedeniyle satın alırlar. Örneğin göz hizasında olan ürünler, yere yakın olanlardan daha fazla satılma eğilimindedir. Bunun gibi gördüklerinizde küçük bir değişiklik yaptığınızda alışkanlıklarınızda büyük bir kaymaya neden olabilir. Amsterdam yakınlarındaki bir kasabada bazı ev sahiplerinin diğerlerinden daha fazla elektrik tükettiği ortaya çıkmıştı. Yapılan araştırmalardan sonra elektrik saati daha görünür yerlerde olan evlerin elektrik tüketimlerinin daha az olduğu belirlenmiştir. İnsanlar gözlerinin önünde yer alan elektrik saatlerini görünce tüketimlerini kısma eğilimine girmişler.

‏Bir alışkanlık kodlandığında ortamsal işaretlerin her ortaya çıkışında harekete geçme dürtüsü canlanır. Bu durumda ortamsal işaretleri görünür kılmak yerine görünmez kılmaya çalışmalısınız. Vietnam’da uyuşturucu bağımlısı olan askerler ülkelerine geri döndüklerinde bu bağımlılıktan hızlıca kurtulabilmişlerdi. Çünkü ülkelerindeki ortam Vietnam’daki ortamdan çok farklıydı ve bu kötü alışkanlıklarını tetiklemiyordu. Oysa yaşadığı mahallede uyuşturucu bağımlısı olan gençler tedavi görüp geri geldiklerinde bu bağımlılıkları devam ediyordu. Çünkü uyuşturucu bağımlısı olunan ortam değişmemişti.

Bir insanın beyni herhangi bir şeye olan arzu arttığında dopamin salgılamaya başlar. Beyin içerisinde istemeye tahsis edilmiş olan sinir hücrelerinin sayısı o ödüllerden hoşlanmaya tahsis edilenlerden daha fazladır. O nedenle bir ödülü arzu ederseniz bu ciddi bir motivasyon unsuru oluşturur. Bu nedenle bir alışkanlığı yerleştirmenin güzel yollarından biri onu cazip kılmaktır. Örneğin ihtiyaç duyduğum alışkanlıktan sonra istediğim alışkanlığı yapacağım önermesi bunu destekler. 

Özellikle üç grubun alışkanlıklarını taklit ederiz. Bunlar; bize yakın olan, çok olan ve güçlü olandır. Örneğin aile bireyleri ve arkadaşlar bize yakın olanlardır. Ayrıca bir ortamda fazlaca bulunan görüşlerden etkilenme eğiliminde oluruz. Son olarak tüm ekibin içerisinde güçlü biri varsa onun görüşüne daha yakın olma eğilimi hissederiz.

Grubun normlarına uymak için muazzam bir iç baskı vardır. Kabul edilmenin ödülü genellikle bir tartışmada haklı çıkmanın, akıllı görünmenin ya da gerçeği bulmanın ödülünden daha büyüktür. Çoğu zaman tek başımıza haklı olmaktansa grupla birlikte yanılmayı yeğleriz. Eğer bir grupta sözü dinlenen bir birey varsa ne kadar haklı olsak da onun sözlerine itiraz etme gücünü her zaman kendimizde bulamayız. Bu sebeple yanlış olsa da bu fikre katılmış gibi görünebiliriz. Yukarıda anlatılan üç grubun alışkanlıklarını da taklit etme eğiliminde oluruz. Eğer yakınlarımız yemek yemeyi seviyorlarsa biz de severiz. Çalışma arkadaşlarımız spor yapmayı seviyorlarsa biz de severiz. Bunu böylece arttırabiliriz.

Bir alışkanlığı oturtmak için az da olsa sürekli yapmak ve en iyi anı beklememek gerekmektedir. Bazen en iyi yaklaşımı belirlemeye o kadar odaklanırız ki bir türlü eyleme geçemeyiz. Voltaire’in dediği gibi “En iyi, iyinin düşmanıdır.” Hareket halinde olmak bir şeyleri hallettiğimizi hissetmemizi sağlar. Ama aslında sadece bir şeyleri halletmeye hazırlanıyoruzdur. Hazırlık bir erteleme halini aldığında bir şeyleri değiştirmelisiniz. Az da olsa ilerleme kaydetmelisiniz.

Eğer iyi bir alışkanlığı oturtmaya çalışıyorsanız bunu yapmanın kolay olduğu bir ortam tasarlamalısınız. İstenmeyen bir davranışı önlemek için de bu davranışı tekrarlamamak için ortamı buna hazır hale getirmelisiniz. Örneğin kendinizi çok fazla televizyon seyrederken buluyorsanız her kullanımdan sonra televizyonun bütün fişlerini çekin. Eğer telefona sürekli bakıyorsanız telefonu kendinizden uzaklaştırın ve saatte bir defa bakın. Eğer tatlı yemek istemiyorsanız bunu buzdolabının en arkasına koyun. 

İyi bir alışkanlık kazanmanın güzel yollarından biri de iki dakika kuralıdır. Böylece uzun vadeli bir işe bir defada girmektense iki dakika boyunca zihinsel ve fiziksel olarak bir başlangıç yapabilirsiniz. Örneğin bir kitap yazacaksınız iki dakikada ona bir giriş yazabilirsiniz.

Kötü alışkanlıkları terk etmek için en güzeli onları zorlaştırmaktır yiyecekleri büyük miktarlarda almak yerine tekli paketlerde satın alarak aşırı yemek yemeyi azaltabilirsiniz.

Davranış değişikliği ancak motive edici olursa kalıcı olabilir. İnsanların diş macununun nane aroması gibi güçlü olumlu duyusal sinyal sağlayan bir ürünü benimsemesi diş ipi kullanmak gibi haz verici bir duyusal geri bildirim sağlamayan alışkanlıkları benimsemesinden çok daha kolay oluyor.

Kötü alışkanlıkların sonuçları gecikirken ödülleri hızlıdır. İyi alışkanlıklarımız da tam tersidir. Hızlı sonuç genellikle keyifsizdir ama nihai sonuç iyidir. Hızlı alınan sonuç hoşumuza gittiği zaman daha sonraki sonuçların felaket olması neredeyse kaçınılmazdır ve bunun tam tersi de geçerlidir. Genellikle bir alışkanlığın ilk meyvesi ne kadar tatlıysa daha sonraki meyveleri o kadar buruk olur. Sigara şu anda size keyif veriyor olabilir fakat sizi on yıl sonra zor bir duruma sokabilir.

Bir alışkanlığın devam etmesi için en güzel duygulardan biri ilerleme kaydetme duygusudur. Böylece edinilen alışkanlığın fiziksel veya zihinsel olarak bize ne kattığı net bir şekilde görülebilir.

Bir alışkanlığı elde ettikten sonra karşımıza çıkabilecek en büyük tehditlerden biri başarısızlık değil kazanılan ustalıktan sonra ortaya çıkabilecek olan sıkıntıdır. Alışkanlıklar rutine dönüştükçe daha az ilgi çekerler ve yapıldıkça insanları sıkmaya başlarlar.

“Yeni İnsan ve İnsanlar” Adlı Kitap Özeti

Merhaba sevgili arkadaşlar, bugün sizlere Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı tarafından yazılmış olan Yeni İnsan ve İnsanlar adlı kitabı özetlemeye çalışacağım.

Kitap genel anlamıyla sosyal psikolojiden bahsediyor. Sosyal psikolojiyi de “sosyal ve kültürel ortamdaki birey davranışının özelliklerinin ve nedenlerinin bilimsel incelemesi” olarak tanımlıyor. Özetle sosyal psikoloji, kişinin başka kişilere ilişkin davranışını incelemektedir.

Sosyal etkiye maruz kalan insanlar uyma davranışı gösterebilmektedir. Örneğin sokakta birkaç kişinin havaya baktığını gören Ahmet diğerleri gibi durup havaya bakabilmektedir. Bir başka örnekte de iki kapıdan hangisinin kadınlar için hangisinin erkekler için olduğu belli olmayan bir tuvalette Mehmet kararsızlık içinde ise hangi kapıdan kimin çıktığına göre tercihini yapabilmektedir.

İnsanın uyma davranışı gerçekten araştırmaya değer bir konudur. Örneğin Asch’in uyma deneyi çok çarpıcı çıktılar vermektedir. 

Solomon Asch isimli sosyal psikolog 1953 yılında bireylerin sosyal duruma uyumları üzerine bir deney tasarlar. Katılımcılara bir görüş testine girecekleri söylenir. Deneyde tüm katılımcılara bir çift kart gösterilecektir. Bu kartların birinde kısa, orta ve uzun olmak üzere 3 çizgi vardır. Diğer kartta ise tek bir çizgi bulunmaktadır ve diğer karttaki 3 çizgiden biriyle aynı boydadır. Daha sonra deneklere bu karttaki çizginin diğer karttaki çizgilerden hangisine benzediği sorulur. 

Katılımcılardan biri hariç diğer hepsi Asch'ın asistanlarıdır ve deneyin amacı gerçek deneğin davranışının diğer deneklerden ne derece etkilendiğini bulmaktır. Katılımcıların hepsi aynı odada durmaktadır ve kendilerine kart çiftleri gösterildikten sonra sırayla cevap vermeleri istenir. Gerçek deneğe en son sıra gelir. Sıra ona gelene kadar denek diğer katılımcıların önce doğru cevap verdiklerini fakat daha sonra katılımcıların hep birlikte yanlış cevaplar vermeye başladıklarını görür. Cevap sırası kendisine gelen gerçek deneklerden %32'si yanlış da olsa grubun söylediği cevaba katılır.

Yukarıdaki deneyde anlaşıldığı gibi insanlar sosyal etkileri maruz kaldıklarında gruba uyuma davranışı içine girebilmektedirler.

İnsanın içinde bulunduğu grubun büyüklüğü, grubun kendi içerisinde söz birliği yapması, grubun saygınlığı veya yüz yüze olması insanın uyuma davranışını büyük ölçüde etkileyebilmektedir.

Gruba olan uyum elbette ki kültürel değerlerden de etkilenmektedir. Toplulukçu kültürlerin insanları gruplarının onayını almayı bireyci kültürden insanlara göre daha fazla önemserler ve alamazlarsa utanç duygusu yaşarlar. Bireyci kültürden bir kişi gruptan özerk olma ve birey olma gereksinimine daha fazla sahiptir. Gruba uyum toplulukçu kültürlerde bireyci kültürlerde olduğu gibi bir zayıflık ve birey olma özelliğini yitirme işareti sayılmaz. Tam tersine kişiden beklenen budur ve olgunluk belirtisidir.

Gruba uyum temelde üç şekilde gerçekleşebilir. Bunlar; itaat, özdeşleşme ve benimsemedir. Eğer bir otoriteye itaat ederek farklı fikirde olmuş olsak da gruba uyum sağlıyorsak bunun adı itaattir. Fakat grubun söylediklerini benimsiyorsak bunun adı benimsemedir. Bunlardan en kalıcı olan benimsemedir.

Tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan eylemdir. Tutumlardan yola çıkarak kalıplaşmış tutumlardan da bahsedebiliriz. Kalıplaşmış tutumlar küçük yaşlarda gelişmeye başlar; politik, tarihsel, ekonomik veya kültürel çeşitli etkenlerden etkilenir, çoğunlukla başkalarından kulaktan dolma edilen bilgilerle gelişir, akılcı olmaktan çok duygusal nitelikte olurlar ve bunlar kolayca değişmeyip zaman içinde oldukça durağan hale gelirler. 

Farklı politik görüşleri olan insanlar arasında birbirlerine ters radikal düşüncelere sahip insanlar birbirlerini oldukça olumsuz şekilde görürlerken, bunların arasında politik düşünceye sahip olan insanlar her iki radikal kesimi de diğerlerinin birbirlerini gördüklerinden daha ılımlı görme eğilimindedir.

İnsanları ikna etmenin iki temel yolu vardır. Bunlar; merkezi ve çevresel yollardır. Örneğin bilgisayar reklamı ile sigara reklamını kıyaslayalım. Bilgisayar reklamında pazarlanan bilgisayar hakkında oldukça teknik ve ayrıntılı bilgiler verilir. Oysa sigara reklamlarında sigara hakkında bilgi vermek yerine sigarayı çekici kişilerin, tanınmış film yıldızlarının kullandığı hissiyatıyla olumlu bir durum oluşturulmaya çalışılır. Bunlardan bilgisayar reklamı merkezi bir yol olurken, sigara reklamı ise çevresel yolla iknaya iyi bir örnektir. İnsanlar düşünme eğiliminde olduklarında merkezi yolla ikna edilebilirlerken, düşünme tembeli olunan durumlarda çevresel yol daha etkili olur.

İnsanlarla yapılan bir iletişimde kullanılan cümlenin içeriği kaynağına bağlı olarak anlam kazanabilmektedir. Örneğin “arada bir biraz başkaldırma iyi bir şeydir ve fiziki dünyada fırtınalar nasıl gerekliyse politik dünyada da o kadar gereklidir” cümlesi bir kısım deneğe Amerika eski devlet başkanlarından Jefferson’a, diğer kısmına da Lenin’e ait olduğu söylendi. Cümlenin Jefferson’a ait olduğunu düşünen denekler cümleyi fikir özgürlüğünün bir ifadesi olarak yorumlarken Lenin’e ait olduğunu düşünenler ise toplumsal baş kaldırma olarak konuya baktılar. 

İletişimin daha gerçekçi olabilmesi için kaynağın kendi çıkarı doğrultusunda iletişim yapmaması hatta yaptığı iletişimin kendi çıkarlarına biraz ters düşmesi gerekmektedir. Bunun yanında tesadüfi olarak duyulduğu zannedilen iletişim kişiyi etkileme amacı taşımadığından yani bir art niyetle yapılmadığından çok daha güvenilir olarak algılanmaktadır.

İletişimin bir özelliği de tek ya da çift yönlü oluşudur. Tek yönlü iletişimde sadece ileri sürülen tez açıklanırken çift yönlü iletişimde karşıt görüş de açıklanabilmektedir. Eğer iletişim kurulan grup daha zeki ve bilgi sahibi ise çift yönlü iletişim tercih edilebilir. Oysa iletişim kurulan grup çok zeki bir grup değilse tek yönlü iletişim ile anlatılmak istenen doğrudan karşı tarafa söylenir.

Konuya bir de duygusal veya akılcı iletişim olarak bakmak lazım. İletişim ancak eğer dinleyiciye yakın bir konusu varsa duygusal olabilir. Aksi halde duygusallık dinleyici tarafından tuhaf olarak nitelendirilir. Örneğin bir politikacı hayat pahalılığı ya da yurttaki enflasyon hakkında konuşurken duygusal olursa dinleyicileri etkileyebilir ama aynı politikacı Japon Yeni’nin devalüasyonu konusunda duygusallaşırsa bu hiçbir şey ifade etmez. Akılcı iletişim ise dinleyici grubuna somut bilgiler vermek üzerine yapılan iletişimdir. Her iki iletişim de yeri geldiğince kullanılabilir.

Bunun yanında korku içeren iletişimin korku içermeyen iletişime göre daha etkili olduğu görülmektedir.

Şimdi bir de iletişime maruz kalan hedef grubun nasıl hareket ettiğinden bahsedelim. Birincisi dinleyicinin tutumu ile ilgili olarak ne kadar taahhüt altına girdiği bu iletişime vereceği cevabı etkilemektedir. Örneğin belli bir marka otomobili yeni satın almış bir kimse başka bir markanın reklam propagandasına kapalı olacaktır. Ya da bir politik görüşü herkesin önünde savunmuş olan bir kimse başka bir politik görüşe kolay kolay geçemeyecektir. 

Diğer bir konu da kendine güvendir. Birçok araştırmanın ortak bulgusu kendine güveni az olan kişilerin kolay ikna olduğudur. Kendine güveni olmayan kimseler kendi görüş ve fikirlerine de fazla değer vermedikleri için onları değiştirmeleri güç olmaz. Ayrıca düşük saygınlığı olan dinleyicilerin daha kolay etkilenebilir olduğu da söylenebilir. Yüksek zeka veya eğitime sahip dinleyicilerin düşük zeka ve eğitimlilere oranla tutarlı, mantıklı ya da karmaşık iletişimden daha fazla etkilenecekleri söylenebilir. 

Kadınların genellikle erkeklerden daha kolay ikna edilebildiği ve sosyal etkiye daha fazla uyum gösterdiği görülmüştür. Fakat burada belirtilmesi gereken nokta, cinsiyet farkından dolayı bu iknanın mümkün olduğu değil, kadının ve erkeğin toplumsal rolünün kadın üzerinde daha fazla uyma davranışı göstermesidir.

Biraz da yanılgılardan bahsedelim. 

Başkalarını olumlu görme eğilimimiz, olumsuz bir kişilik özelliği gördüğümüz zaman bunu olduğundan daha fazla önemsememize ve kişi hakkında izlenim oluştururken bu olumsuz özelliğe daha çok ağırlık vermemize yol açar. İletişim kurduğumuz insanın fiziksel görünümü, beden dili, yüz ifadeleri ve göz teması gibi iletişim özellikleri bizim onu daha sıcak karşılamamıza neden olur. 

İnsanların kendi tercihleri hep daha değerli görünür. Örneğin bir çalışmada denekler piyango bileti satın almışlardır. Fakat bazı öğrenciler kendi biletlerini kendi seçmiş, bazılarınınkini ise araştırmacı kendisi öğrencilere vermiştir. Daha sonra öğrencilere biletlerini araştırmacı geri satmaları söylenmiştir. Biletini kendi seçen öğrenciler, araştırmacının bilet verdiği öğrencilere oranla biletlerine dört kat daha fazla para talep etmişlerdir. 

Bir kişi bir başarıyı kendisine mal ederken başarısızlık için suçu dışsal etmenlere yükleyebilmektedir.

Zihinsel kestirme yöntemleri de önemli bir başka yanılgı kaynağıdır. Örneğin yabancı markalı giysiler her zaman daha kalitelidir. Pahalı lokantalarda yemekler daha iyi ve hijyenik şartlarda hazırlanır. "Ev alırsan tuğladan kız alırsan Muğla’dan" gibi düşünceler uzun ve sistematik gözlemler sonucu oluşmuş olmasa dahi birçok insanın inandığı ve kararlar verirken başvurduğu düşüncelerdir. Kahneman ve Tversky bir neden ararken kullandığımız basit ve yaklaşık kural veya kestirme stratejilerine zihinsel kestirme yöntemler adını vermişlerdir. Bu kestirme yöntemleri çok az miktarda düşünme gerektirir ve insanlar kendilerine kısa bir yol seçip kararlarını verirler. 

Bir insanı iyi bir kişi olarak algılarsak ve ona karşı tutumumuz olumlu ise, bütün diğer iyi özelliklere de sahip olduğunu düşünürüz. Onunla ilgili beklenti ve çıkarımlarımızı ona göre belirleriz. Güzel kişiler hemen hemen bütün olumlu özellikleri sahip olarak değerlendirilirken, güzel olmayanlar ise olumlu özelliklerde en düşük değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır. 

Bir önemli yanılgı ise yaygınlık yanılgısıdır. Eğer ben böyle düşünüyorsan mutlaka başka insanlar da öyle düşünüyordur inancı bunu ifade eder. Herkesin bizim düşüncemizde uzlaştığı yanılgısıdır.

Grubun birey üzerindeki etkisinden de bahsetmeliyiz. Şu kesinlikle ortaya çıkmıştır ki birey grup içinde yalnız olduğu zamankinden farklı davranmaktadır. Yapılan bir deneyde insanlar üçe ayrılmışlardır. Bunlardan birinci gruba “Grup seni seçti sana değer veriyor.” şeklinde bilgi verilirken bir diğerine “Seni isteyenler de var istemeyenlerde. Durumun ileride iyileşebilir de kötüleşebilir de...” şeklinde bilgi verilmiştir. Son gruba ise “Grup seni seçmedi, grup içinde olman fazla değerli görünmüyor.” denmiştir.

Oluşturulan bu üç grupta grup normuna en fazla uyuma davranışı kendilerini grubun kısmen kabullendiğini sanan orta düzeydekilerde görülmüştür. Bu üyeler grubun desteğini bir dereceye kadar kazanmışlardır ama durumları pek sağlam değildir. Grup desteğini sağlama almak veya reddedilmek kendi ellerindedir. Bundan ötürü de yerlerini sağlamlaştırmak için grup normlarına en içten şekilde bağlanmışlardır. Burada normları benimseme durumu gerçekleşmiştir.

En alt statü düzeyindeki grup üyelerinde de ortadakiler kadar olmamakla beraber uyma davranışı görülmüştür. Ancak bu üyeler sadece grup içindeyken grup normunu kabullenmişler ve ona uyma davranışını göstermişler, yalnız oldukları zaman ise norma aldırış etmemişlerdir. Bu kesimde benimseme değil itaat ile uyma söz konusudur.

En üst statüde olanların uyma davranışının da ortadakilerden daha az olduğu görülmüştür. Bunun sebebi grup tarafından sevilen kabullenilen lider güven duygusu içindedir. Kazanabileceği kadar statü kazanmış demektir. Statüsüne yükseltmek için normlara büyük bir titizlik ile uyması gerekmez. Bu bakımdan ortadakilerden daha rahattır.

Bu deneyi genelleştirirsek orta sınıf üyelerinin ya da orta sosyoekonomik düzeyde olan kimselerin genellikle toplumsal normlara en fazla uyanlar oldukları bilinmektedir. Toplumsal normlara uymama davranışı ise daha çok alt sosyoekonomik kesimlerde görülür. En yukarı sosyal tabakalarındaki kimselerin ise davranışlarında daha serbest oldukları gözlemlenmiştir.

Bir de sosyal kaytarmaya bakalım. Grupta bulunan insanların emeklerinin toplamı sonucu ortaya bir işin çıkacağı durumlarda işten kaytarma meydana gelebilir. Birden çok kişinin emeğinin yer aldığı bir işte kimin ne ölçüde katkıda bulunduğunu saptamak o kadar kolay olmaz. Bu durum bazı kişilerin başkaları nasıl olsa yapıyor benim yapmama ne gerek var şeklinde düşünmesine neden olabilir. Buna sosyal kaytarma denir. Yapılan bir deneyde farklı sayıdaki insanlar tarafından oluşturulan gruplarda insanların mümkün oldukça fazla gürültülü şekilde el çırpmaları istenmiştir. Grupta kişi sayısı arttıkça deneklerin her birinin çıkardığı gürültünün azaldığı gözlemlenmiştir. 

Peki insanlar neden sosyal kaytarmaya başvururlar? Bunu sadece tembellikle açıklayabilir miyiz? Öne sürülen bir açıklamaya göre insanların grup içinde çalışırken harcadıkları çabanın gözden kaybolup gideceğini düşünmeleri ve bunun sonunda daha az çaba göstermeleri sosyal kaytarma olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü insanlar ne kadar emek harcadıklarını gizleyemedikleri zaman işten kaytarmayı da göze alamıyorlar. Eğer çalışanlar yapmış oldukları katkının grup içindeki değerinin ölçülebileceğine inanırlarsa sosyal kaytarmaya da başvurmazlar. 

Bir de grubun niteliğine göre oluşan durumları inceleyelim. Yetkin bir liderin olduğu grup, demokratik bir grup ve lider tarafından serbest bırakılan bir grup arasındaki farkları inceleyelim.

Yetkin lider grubunda tüm kararlar lider tarafından verilmektedir. Diğer bir değişle neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağını lider belirlemektedir. Çocuklar liderin söylediklerini tartışmasız olarak kabul etmek zorundadır. Demokratik grupta ise lider kararları kendi vermez, tartışma özgürlüğü içerisinde grup bir bütün olarak karar verir. Lider her üyenin düşüncelerini açıkça söylemesini olağan karşılar. Son grupta ise grubun başında serbest lider diye adlandırabileceğiniz bir lider bulunmaktadır. Bu grupta üyeler tamamen serbest bırakılmışlardır. Lider işle ilgilenmez, çocuklar kendi başlarına çalışır. Karara liderin herhangi bir katkısı yoktur. 

Yetkin lider olan grupta yapılan iş miktar olarak diğerlerinden fazla olmakla birlikte kalite yönünden o kadar üstün değildir. Üstelik liderin grubu yalnız bırakması halinde yapılan iş miktarını büyük azalma olmaktadır. Üyeler lidere itaat etmekte, fakat kendi başlarına kaldıklarında saldırgan davranışlar göstermektedir. Demokratik grupta ise tam tersi bir görünüm vardır. Çıkarılan iş miktarı yetkin gruba oranla daha az olmakla birlikte kalite yönünden daha üstündür ve liderin gruptan bir süre için ayrılması işin ne kalitesinde ne de miktarını bir değişiklik oluşturmaz. Çocuklar ideal olan ilişkilerinde daha rahat ve kendinden emin bir tutum içindedir. Kendi aralarında de gayet iyi anlaşırlar. Serbest liderin olduğu grupta ise çıkarılan iş diğer gruplara oranla hem daha az hem de daha düşük kalitelidir. Çocuklar kendi aralarında iyi geçinmedikleri gibi yaptıkları işten de memnun kalmamışlardır. Liderin dışarı çıkması veya çıkmaması tahmin edilebileceği gibi hiçbir değişiklik oluşturmamaktadır. 

Bu gruplara deneysel olarak bazı zorluklar verilmiş ve grubun tepkisi gözlemlenmiştir. Yetkin liderin olduğu grupta kargaşa baş gösterirken üyeler birbirini suçlamaktadır. Demokratik grupta ise engelin bir an önce ortadan kaldırabilmesi için ortak çaba gösterdiği gözlemlenmiştir.

“Küçük Güzeldir” İsimli Kitap Özeti

Merhaba sevgili okuyucularım, bugün sizlere E.F.Schumacher tarafından yazılmış olan “Küçük Güzeldir” isimli kitabı özetlemeye çalışacağım.

“Önceliği insana veren bir ekonomi anlayışı” başlığı ile ortaya çıkan kitapta insanın mevcut iş yaşamına olan yabancılaşması ve günümüz üretim modelinin oluşturduğu çevresel sorunlar ele alınmaktadır. Bu anlamda hepimizin üzerimize düşen dersleri alması gerekmektedir.

1973 yılında yazılmış olmasına rağmen halen geçerliliğini koruyan bu kitaptan aldığım notları aşağıda paylaşıyorum.

Varlıklı ülkeler için yapılacak en önemli şey boş zamanların değerlendirilmesi için eğitim, yoksul ülkeler için ise teknoloji aktarımıdır. İnsan içinde olduğu doğayla savaş halindedir. Fakat bu savaşı kazanacak olursa kendisi de yenik düşen tarafta bulunacağını unutmaktadır. 

Radyoaktif atıklar ciddi bir depolama sorunu oluşturmaktadır. Bu atıkların tamamen zararsız hale gelinceye dek 25.000 yıl boyunca tecrit edilmiş halde yer altında tutulması gerekmektedir. En büyük atık da kullanılmayan nükleer santrallerdir. Radyoaktif maddeler biyolojik döngü girmekte, bu maddelerin suya dökülmesinden birkaç saat sonra büyük bir kısmının canlı organizmalara yerleştiği görülebilmektedir. Plankton, deniz yosunu ve birçok deniz hayvanının bu tür maddeleri emdiği bilinmektedir. Bir organizma diğerinden beslendikçe radyoaktif maddeler de biyolojik sistemin basamaklarını tırmanarak insana kadar ulaşmaktadır.

Çok az şeyi olan yoksul toplumlar vardır ama bu kadarı bize yeter diyen varlıklı toplumlar yoktur. Varlıklı toplumlar dünyanın bir daha geri gelmeyecek olan görece ucuz ve yalın yakıt kaynaklarını tüketmektedir. Ekonomik büyümeleri gittikçe aşırılaşan istekler yaratmakta, bunun sonucunda yoksul ülkeler henüz enerji kaynaklarının yeterli bir ölçekte kullanımı için gerekli servet, eğitim, sinai ilerleme ve anapara birikim gücünü elde etmezden çok önce dünyanın ucuz ve yalın yakıtlarının pahalılaşma ve kıtlaşma olasılığı ortaya çıkmaktadır.

Sınırsız bir ekonomik büyüme fikri iki bakımdan ciddi bir değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. Temel kaynakların elde edilebilirliği ve çevrenin sınırsız bir ekonomik büyümenin içerdiği müdahale ile başa çıkıp çıkamayacağı. Sayıları ne kadar çok olursa olsun küçük ölçekli faaliyetlerin doğal çevreye zarar verme olasılığı her zaman daha azdır.

İnsan ruhunu mahveden, anlamsız, mekanik ve tekdüze bir iş hayatı insan doğasına bir tür hakaret sayılır. Çalışanlara ne kadar çıkar ne kadar eğlence sağlanırsa sağlansın ortaya çıkan yıkım onarılamayacaktır. Belki de bu nedenle anlamlı olmayan işlerle uğraşan insanlar kendilerini mutlu etmek için akşamları veya hafta sonları etkinliklere katılmakta, her zaman bir tatil hayaliyle yaşamaktadırlar.

Mevcut ekonomik düzen tamamen finansal verimliliğe dayanmaktadır. Bir alıcı malların ucuzluğu sömürüden veya başka türlü kötü yöntemden ileri geliyor diye iyi bir teklifi reddederse gayri iktisadi davrandığı yönünde eleştirilere hedef olabilir.

Çalışmanın doğası gereğince anlaşıldığı ve uygulandığı zaman gıda bedeni nasıl besliyorsa emek de insanın daha yüksek düzeydeki yetilerini öyle besleyecek, gücünün el verdiği en iyi ürünü vermeye zorlayacaktır.

Avrupa’nın tüm sanat eserlerinin çekici fiyatlarla Amerika’ya satılmasını nasıl büyük bir ekonomik başarıyı saymazsak, ekonomik yaşamını yenilenemez enerji kaynakları üzerine kuran bir toplumun da doğru bir ekonomik modele sahip olduğunu söyleyemeyiz.

Burada sorun modern gelişimi ile geleneksel durağanlık halleri arasında bir seçim yapmak değildir. Buradaki orta yolu kısacası doğru geçim yolunu bulmaktır.

Dünya nüfusunun yüzde altısından daha az bir kesimi beslemek için dünya kaynaklarının yüzde kırkını kullanan bir sanayi düzenine verimli diyebilmek mümkün değildir.

Doğal büyümenin sırlarından biri büyümenin doğal bir biçimde kendiliğinden durmasıdır. Tüm doğal olaylarda ve olgularda bir ölçülülük vardır. Teknoloji ise kendi kendini sınırlama ilkesini tanımaz, ne boyutları ne de hızı bakımından…

Teknolojinin devreye girmesi ile insanın eli ve beyni ile iş yapması sınırlanmıştır. Oysa kendi eliyle iş gören bir insanın iş tatmini yüksek olur. Çağdaş sanayi toplumunda insanların taşıdıkları saygınlık fiili üretime yakınlıkları ile ters orantılıdır. Oysa insanlar bu tür çalışmalarla birlikte iş hayatından elde ettikleri zevk ve duyumu yitirmişlerdir. Hatta söylenen bir söze göre, fabrikadan ölü madde işlenmiş olarak insan ise bozulmuş ve yozlaşmış olarak çıkar.

Karl Marx şöyle diyor: “Üretimin yalnızca yararlı şeylerle sınırlandırılmasını istiyorlar ama aşırı miktarda yararlı şey üretmenin ortaya bir sürü yararsız insan çıkaracağını unutuyorlar.”

İnsanların yararsız hale gelmesi bir süre emeklinin oluşmasına ve onların da hayat kalitesinin düşmesine neden olacaktır. Gandi’nin söylediği gibi dünyadaki yoksullara yardım edecek olan kitlesel üretim değil kitlelerin üretimidir. Kitlesel üretim teknolojisi iç bünyesi bakımından zorba, çevreyi yıpratıcı, yenilemez kaynaklar bakımından ise kendi amacına aykırı düşen ve insan kişiliğini felce uğratan bir nitelik taşır. Kitlelerin üretimi teknolojisi ise çevre bilim yasalarına uygun, kıt kaynakların kullanımında dikkatli ve insanı makinelerin uşağı kılacak yerde ona hizmet etmeye yöneliktir. 

Herkesin bir şeyler üretmesi birkaç kişinin adam başına büyük bir miktar üretmesinden daha önemlidir. Bazı kural dışı hallerde birinci düzenin toplam üretimi ikincisinden daha düşük kalsa bile bu geçerlidir.

Kalkınmayı nicesel ölçütler ve büyük soyutlamalar içinde düşünmeye devam edersek, sorunun iç yüzünü görme fırsatını kaçırırız. Gayrisafi milli hasıla, yatırımlar, tasarruflar vb ülkelerin kalkınmalarının incelenmesinde yarar sağlar ama kalkınma sorunları ile hemen hemen hiçbir ilgileri yoktur. Gayrisafi milli hasılanın büyümesi tamamen yanıltıcıdır ve hatta ister istemez sömürgecilik olarak betimlenebilecek olguların ortaya çıkmasına yol açar. Yoksul ülkeleri zenginlere karşı gittikçe daha kaçınılmaz bir bağımlılık halinde bırakır. Çok daha ciddi olan şey ise yoksul bir ülkenin zenginlerin üretim ve tüketim düzenine kendini kaptırmasıdır.

Kitaptan aldığım notlar bu şekilde. Kitabı mutlaka okumanızı tavsiye ederim. Özellikle günümüz ekonomi anlayışının yaşadığı darboğazları bundan 50 yıl öncesinden haber veriyor. İyi okumalar dilerim.  

Anılarla Bankacılık

Bankacılık zor fakat zevkli bir meslektir.

Zordur çünkü insanlarla ilişki içinde olmayı, parasal konularda kararlar vermeyi gerektirir. Zevklidir çünkü her gün yeni bilgiler öğrenmeyi, sürekli gelişimi hissetmeyi sağlar.

Bunun yanında bir de anılar vardır ki yıllar sonra bile unutulmaz.

Kimi zaman bir müşteriye verilen destek ile o insanın önemli bir sorununu çözmek, kimi zaman da zor bir süreci başarıyla tamamlamak bankacılara büyük bir iş tatmini sağlar.

Bir bankacının hiçbir zaman unutmaması gereken karşısındakinin bir insan olduğudur. İnsan kimi zaman vefasız olsa da çoğunlukla kendisine yapılan iyiliği unutmaz.

Yıllar önce bir bankanın verdiği desteği unutmadığı gibi kendisine yapılan haksızlığı da unutmaz. Kendisine cebindeki paradan dolayı değil sadece insan olduğu için saygı duyan, yardım eden, tavsiye veren bankacısına elbette iyi duygular besleyecektir.

Bankacılık mesleği maalesef güvenilir meslekler arasında yer almıyor. Bunun sebebi de müşteriler değil, biz bankacılarız. Burada önemli bir fırsat da karşımıza çıkıyor. Bu kadar az güvenilen bir meslekte dürüst ve iyi niyetli insanlar fark oluşturabilir.

Ne dersiniz, böyle bir kariyere var mısınız?

kitapyurdu.com/kitap/anilarla-bankacilik-/611364.html

https://www.kitapyurdu.com/kitap/anilarla-bankacilik-/611364.html

 

“İşe Yarayan Tuhaf Fikirler” Adlı Kitap Özeti

Sevgili okuyucularım merhaba,

Sizlere son dönemde okuduğum ve çok beğendiğim bir kitabı özetlemek istiyorum. Robert Sutton tarafından kaleme alınmış olan “İşe Yarayan Tuhaf Fikirler” isimli kitapta 12 tane alışmadık ama işe yaradığı öne sürülen fikir yer alıyor. Bu yazıda da bunları özetlemeye çalışacağım.

Kitap alışılmış şeyleri yeni şekilde görmek başlığı ile başlıyor. Yazar "de ja vu ya" gönderme yaparak "vu ja de" yapmalısınız diyor. Bir bilim adamının dediği gibi keşfetmek, aynı şeyi herkesin baktığı gibi bakıp başka bir şey düşünmektir.

Peki kitapta bahsedilen bu 12 alışılmadık veya tuhaf fikir nedir? Bunları sırası ile aşağıda yazıyorum.

1. Yavaş öğrenen veya hoşlanmadığınız kişileri işe alın. Yavaş öğrenenler işletmenin yanlış kabullerini de yavaş öğrenecektir. Hoşlanmadığınız insanların ise sizi tamamlayabileceğini unutmayın.

Bir şirketin bilgi ve inançlarını, tarihini, anılarını, kurallarını ve varsayımlarını kurumsal yasa olarak tanımlayabiliriz. Kurumsal yasanın kalbi, yapılmalı ve yapılmamalı gibi doğru ve yanlış davranışları belirten normlarla düzenlenir ve zamanla kurum çalışanlarının ruhlarına işler. Yenilikçi şirketler ise yeni fikirleri olan ve olayları, hareketleri değişik şekilde görebilen, hatta başkaları tarafından herkes gibi düşünmeye zorlanarak beyni kolayca yıkanmayacak kişilere ihtiyaç duyarlar. Eğer bu şekilde davranan çalışanlar olmazsa kurum hep kendi doğruları ekseninde patinaj çekmeye devam eder.

Bir şirket yalnızca çalışanlarının uyum göstereceği kişileri işe almaya devam ederse şirket elemanlarının taktiklerini işe almış olur. Davranış biliminin en bilinen ve kalıcı bulgularından biri kişilerin kendi benzerleri hakkında pozitif hisler taşıdığı ve benzerleri ile birlikte olmak istemeleridir. Oysa bu şirketteki renkliliği ortadan kaldırır ve aynı konulara aynı tepkiler verilmeye başlanır. 

2. İşletmenize şu an gerekli olmayan fakat ileride yarar sağlayabilecek insanlar alın.

İlginç görünen fakat şirketinizin iş kolu ile ilgili becerileri olmayan kişileri iş görüşmesine çağırın. Nasıl katkıda bulunabileceklerini sorun, sizi şaşırtabilirler. Zaman zaman ilginç bir adayın şirketinizde ne yapabileceğini bilmiyorsanız, onu geçici olarak örneğin danışman şeklinde işe alın ve ne yapacağına bakın.

3. İş görüşmelerini adayları seçmek için değil onlardan fikir almak için kullanın.

Adaylara, onlara verilecek iş ile hiç ilgisi olmasa da şirketinizin karşı karşıya olduğu bazı problemleri anlatın ve ne çeşit çözüm getireceklerini sorun. Eğer siz ve şirketiniz akıllıca davranmak istiyorsanız yapacağınız en akıllı iş susup oturmak ve ne kadar çok şey bildiğinizi göstermeye çalışmak yerine, akıllı sorular sormayı öğrenmektir.

4. Çalışanlarınızı iş arkadaşlarını görmezden gelmeleri ve amirlerine karşı çıkmaları için teşvik edin. İş arkadaşlarından ve amirlerinden neyin nasıl yapılması gerektiğini öğrenen bir çalışan onların bir kopyası olacaktır.

Yenilikçilik, üst düzey yöneticiler altlarında çalışanların izin verilmemiş işler ile uğraşıp uğraşmadıklarını kontrol etmedikleri zamanlarda ortaya çıkmaktadır. Yenilikçiler genellikle şirketin yapılandırmasında kimsenin etkisinde olmayan bir küçük delik bulduklarında ondan faydalanarak ortaya yaratıcılıklarını koymaktadırlar. Buna 3M firmasında yaşanan bir olayı örnek olarak verebiliriz. 

CEO McKnight, Drew’a projeyi terk etmesini söyledi, zira işe yarayacağına inanmamaktaydı. Drew bu emri göz ardı etti ve gizlice çalışarak 3M firmasının en büyük buluşlarından maskeleme bandını yaptı. 

Bir yönetici şunu söylüyor; birçok zeki insanı işe alın ve sizden yardım isteyene kadar ortalıkta görünmeyin. Eğer onlara ne yapmaları gerektiğini siz söylerseniz, onların yaratıcı olma şansını yok edersiniz.

Anlamadığınız bir şey yönetiyorsanız, ortalıktan yok olup işi anlayanlara bırakmak son derece akıllıca bir harekettir.

Kısacası bir çalışanınız sizden önceden izin almak yerine sonradan af diliyorsa bu elemanınızı ödüllendirin veya hiç olması cezalandırmayın.

5. Çalışanlarınızı birbirleriyle çatışmaları için teşvik edin. Pozitif çatışma her zaman farklı fikirlerin ortaya çıkmasını sağlar.

Gruplardaki çatışma eksikliği grubun yeni yaratıcı fikir ortaya koyamayacağının belirtisidir. Bir işletme patronu “bir işte iki kişi devamlı aynı fikirde ise, onlardan biri gereksizdir” demiştir.

Burada önemli olan bir husus da kişilere şahsi çatışma ve entellektüel çatışma arasındaki farkı öğretmenizdir. İyimser kişileri işe alın ve onları öyle tutmak için elinizden geleni yapın. Duygular bulaşıcı olduğundan onları şirketteki diğer çalışanlar ile bir araya getirin.

6. Başarı ve başarısızlığı ödüllendirin, hiçbir şey yapmamayı cezalandırın.

Eğer başarılı olmak istiyorsanız, başarısızlık oranınızı ikiye katlayın. Bir işletme sahibi insanların hata yapmadıkları için işten atıldığını söylemekteydi. Bilirsiniz ki yaratıcılık üretkenliğin sonucudur. Eğer yaratıcı bir kişi başarılarını arttırmak istiyorsa başarısızlıklarının da paralel bir şekilde artacağını bilmelidir. En başarılı yaratıcı kişi genellikle en fazla başarısızlıkları olandır.

7. Büyük olasılıkla başarısız olacak bir şey yapmaya karar verin ve üzerinde çalışın. Başarısızlığın dersler içerdiğini unutmayın.

Riskli bir projeyi desteklemeye karar verdiğinizde kendinizi başarının kesin olduğuna inandırın. Eğer bunu yapamıyorsanız kendinizden daha iyimser birini bulun ve projenin başına onu koyun.

8.  Saçma ve pratikten uzak şeyler bulun ve onları uygulayın. Örneğin, “yapabileceğimiz en kötü ürün nedir?” diye düşünün. 

En istenilmeyen ürünün tasarlanıp bu tersine çevrildiğinde bir dizi güçlü tasarım politikasının ortaya çıkması sağlanmış olacaktır. Bu metot normal yöntem olan iyi fikirler bulma yönteminden daha etkili olmaktadır.

Birkaç kişiye şeytanın avukatlığı rolünü verin. Bu kişiler grubun yapmış olduğu varsayımlardaki, inanışlardaki ve vermiş olduğu kararlardaki hataları bir bir ortaya dökecektir. 

Diğer bir yol ise diyalektik sorgulamadır. Bu sorgulamada eleştirmenler, grubun inanışlarını ve varsayımlarını sorgulamakla kalmaz, bu inançların tersini savunan varsayımlar ortaya koyarlar. Bu varsayımları kullanarak tamamen farklı hatta tamamen karşı tavsiyelerde bulunabilirler.

9. Müşteri, eleştirmen ve bunun gibi diğer kişilerden uzak durun, üzerinde çalıştığınız ürünlerde sizi yolunuzdan döndürmesinler.

Birçok önemli proje ana şirketin merkezinde ortaya çıkmamıştır. Örneğin ilk Macintosh bilgisayarını tasarlayan ekip diğer Apple çalışanlarından ayrı bir binada idi. Honda City’yi tasarlayan ekip de Honda‘nın genel merkezinde yer almıyordu. Bunun sebebi şirketin genel merkezindeki varsayımların ve üst yönetim bakışının yeni ürünlerin geliştirilmesine engel teşkil edeceği beklentisiydi. 

Her şeye burnunu sokan meraklı bir yönetici, gelişme raporları isteyerek veya gidişatı sormak için işi yarıda keserek yenilikçiliği engelleyebilir.

10. İş problemlerinizi daha önce çözdüklerini söyleyen kişilerden bir şey öğrenmeye çalışmayın. Sizin çözümünüz çok daha etkin olabilir. 

Yaratıcılık sürecinde cahillik mutluluktur. İşlerin nasıl olması gerektiğini bilmeyen kişiler yerleşmiş inanışlar tarafından köreltilemezler.

11. Şirketinizin geçmiş başarılarını unutun. Geleceğe bakın.

George Santayana’nın meşhur “geçmişi hatırlayamayanlar onu tekrarlamaya mahkumdurlar” sözü eğer devamlı yenilikten yanaysanız kötü bir öğüttür. Algılama şeklini şirketler otomatikten etkin düşünmeye çevirmedikçe, eski fikirler için yeni kullanım alanları bulmak veya eski fikirleri yenileri ile harmanlamak imkansızdır. 

İnsanların modası geçmiş yollarda ısrar etmelerinin en önemli sebebi işleri eski usulde halletmekte ustalaşma duygusundan kaynaklanmaktadır. Buna yetenek tuzağı adı verilir. Bir şirketin başarılı geçmişinden kurtulması için sıklıkla önerilen ve Christensen’in Yenilikçinin İkilemi adlı kitabında bahsettiği başlıca yol yeni bir şirket kurmak ya da en azından yeni bir çalışma birimi oluşturmaktır. 

Şirketlerin geçmişlerine saplanıp kalmamaları için yapabilecekleri en iyi şeylerden biri insanları rahat oldukları işlerinden programlı bir şekilde alarak, onları beceri sahibi olmadıkları ve kendilerini rahatsız hissedebilecekleri işler vermektir. Bunu rutin bir şekilde uygulayan şirketler, çalışanlarını devamlı olarak düşünmeye teşvik ederler, yeni şeyler öğrenmek için zorlarlar ve eski işlerini yeni bir açıdan görmelerine yardım edecek pozisyonlara girmelerine neden olurlar. 

Ne Kadarı Yeterli?

Size son dönemde okuduğum bir kitaptan bahsetmek istiyorum. Edward Skidelsky ve Robert Skidelsky tarafından kaleme alınan kitap, para sevgisi ve iyi yaşam mücadelesi için temel bir soru soruyor: “Ne Kadarı Yeterli?”. 

İktisadi konulara felsefi yorumlar yaparak ve geçmişten günümüze birçok düşünürün görüşleri ile bunları destekleyerek bir sonuca ulaşmaya çalışıyor. Ben çok beğendim, alıp okumanızı tavsiye ediyorum.

Paranın veya servetin mutluluğa giden bir araç olduğunu ama asla bir amaç olamayacağını belirtiyor. Bunun için güzel örnekler veriyor. Bunlardan bazılarına değinerek kitaptan aldığım notları aşağıda paylaşıyorum. 

Para kazanmak kendi içerisinde bir amaç olamaz, en azından ciddi bir zihinsel bozukluk taşımayan bir kişi için. “Benim hayattaki amacım çok fazla para kazanmak” demek "benim amacım çok fazla şişmanlamak için yemek yemek" demekle aynıdır.

Yazar örnek olarak boş zamanın artması ile çevre kirliliğinin azaltılmasının mutluluk üzerinde etkili olacağını söylemektedir. Diğer taraftan, GSYH büyümesi insanlık tarafından uzun zamandır bir amaç olarak ortaya konmaktadır. Fakat ne boş zaman ne de çevre kirliliği GSYH hesapları içine girmez. Bu durumda GSYH büyümesi mutluluğu ne ölçüde etkilemektedir? Bu bir soru işaretidir.

Örneğin, 1974 yılından bu yana İngiltere’de GSYH iki katına çıkmasına rağmen insanların genel mutluluk seviyesi değişmemiştir. Ekonomik büyüme, gelir adaletsizliğinden dolayı daha çok üst gelir grubunun servet artışı ile sonuçlanmıştır. İngiltere’de 1970 yılında bir şirket başkanının aldığı ortalama ücret, bir işçinin aldığından 30 kat fazlaydı. 2010 yılında ise bu katsayı 81’e ulaşmıştır.

Zenginin mutluluğu kitlenin tepesinde bulunmanın getirdiği tatmin, yoksulun mutsuzluğuysa en altta olmanın verdiği sıkıntıdır. Psikolojik tecrübeler birçok kişi için mutlak gelirin değil, göreceli gelirin önemli olduğunu doğrular şekildedir. Harvard öğrencilerinden iki hayali dünya arasında (1-50 bin USD kazandıkları ortamda ortalama gelirin 25 bin USD olması, 2- 100 bin USD kazandıkları dünyada ortalama gelirin 200 bin USD olması) seçim yapmaları istendiğinde çoğunluğun tercihi birinci yönde olmuştur. Çünkü hayattaki iyi şeylerin birçoğu için arz sınırlıdır ve ancak en zenginlerin erişimine açıktır. Buna bir örnek olarak da Almanya’nın birleşmesinden hemen sonra, Doğu Alman işçilerinin ücretlerinin yükselmesine rağmen birleşmeden öncekine göre kendilerini daha az mutlu hissetmelerini verebiliriz. Büyük olasılıkla kendilerini çok daha zengin yeni yurttaşları ile karşılaştırmışlardı.

Birçok maddi kazancın ruh hali üzerinde yalnızca geçici bir etkisi vardır ve sonrasında eski düzeyine geri dönmektedir. Bu nedenle gelirin düzenli artması mümkünken mutluluk hiç artmaz. Diğer taraftan belirli bir eşiğin altındaki mutlak gelir mutsuzluğa sebep olmaktadır. Yapılan bir araştırmada en mutsuz ülkelerin ortalama gelirleri yıllık 15 bin USD’den azdır.

Keynes 1930’da yayımlanan makalesinde “Teknolojik ilerleme saat başına üretilen mal adedini artıracağı için kişiler ihtiyaçlarını sağlamak için daha az çalışmaya ihtiyaç duyacaklar ve böylece boş zaman artacaktır” demektedir. Keynes devam eder, “İnsan yaratılışından beri ilk kez gerçek, kalıcı sorunuyla, kendisini ezen ekonomik kaygılardan kurtulup özgürlüğünü nasıl kullanacağını, bilim ve bileşik faizin baskı altında tuttuğu boş zamanını akıllıca, makbul ve iyi bir şekilde yaşamak için nasıl kullanacağı sorunu ile yüzleşecektir”. Bu koşulun yaklaşık bir yüzyıl içinde (2030’a kadar) sağlanması beklenmektedir. 

Bu bugüne gelindiğinde kısmen geçerli olmuştur. Çalışma saatleri düşmüş, boş saatler artmıştır. Fakat geliri en yukarıda olan insanların boş zamanları artmamıştır. Bu insanların iş yoğunluğu devam etmektedir. 

Gelecekteki istihdam seçenekleri üzerine yapılan bir araştırma, daha düşük ücret anlamına gelse bile daha kısa çalışma saatlerine doğru yaygın bir istek olduğunu göstermiştir. Ankete yanıt verenlerin %51’i daha kısa çalışma saatleri istemekteydi; yalnızca %12’si daha uzun çalışma saatlerini tercih ediyordu.

Kitapta sorulan bir diğer soru şudur; “Her şeye sahip kişiler neden her zaman daha fazlasını ister?” Bilindiği gibi istekler bireyseldir ancak ifade edildikleri, teşvik edildikleri veya bastırıldıkları tarz toplumsaldır. Buna göre insanlar çevrelerindeki etkileşime göre isteklerde bulunurlar. 

İnsanlar içinde bulundukları ortamdan dolayı doyumsuz bir görüntü sergilemektedir. İnsanlar sahip olduklarından sıkılmış durumdadır. Tüm ihtiyaçların tatmini, tüm rahatsızlıkların giderilmesi, bir sakinlik yerine tatminsizlik hali oluşturur ve bunun bir yenilikle giderilmesi gerekir. Kısacası zenginlik arttıkça can sıkıntısı çoğalır ve uyarıcı tecrübelerin daha da çılgınca arayışını kışkırtır.

Doyumsuzluğun ikinci açıklaması bazı malların doğasında var olan kıtlığa odaklanmıştır. En iyi okullar, en üst düzey tatiller, en muhteşem yolculuklar ancak en üst düzey gelir ile ulaşılabilir durumdadır.

Doyumsuzluk, isteklerin göreceli karakteri ile bağlantılıdır. Sahip olduğum maddi servet düzeyi ne olursa olsun sahip olduklarımdan tatmin duymam mümkün olmayacaktır, çünkü her zaman birisi benden daha çok şeye sahip olacaktır. Prestij mallarına daha çok harcarken ben statü kazanırım ama ötekilerin statü kaybetmesine neden olurum. Onlar tekrar statü kazanmak için daha çok harcarken benimkini azaltırlar. Bu böylece devam eder.

Tüm yukarıdakileri oluşturan ekonomik düzen kapitalizmdir. Yazar bunu anlatırken Faust pazarlığından bahsetmektedir. Biliyorsunuz ünlü yazar Goethe’nin Faust adlı karakteri ruhunu bilgi, zevk ve güç karşılığında şeytana satın ünlü doktoru anlatmaktadır. Kapitalizm sisteminde ise uzun dönemli bolluk ve kalkınma için ahlaki çöküntülere göz yumulacaktır. Keynes buna katlanılması gerektiğini ifade eder.

Adam Smith ise “Zenginler yalnızca kendi çıkarlarını düşünseler de, kendi doyumsuz arzularının tatminini amaçlasalar da görünmeyen bir el vasıtası ile ortaya çıkan ürün yoksullara da bölüştürülmektedir. Bu durumda zenginler istemeseler de toplumun ekonomik olarak ilerlemesini sağlarlar” diyerek para hırsına toplumsal yarara hizmet etmesi koşuluyla izin vermektedir. 

Ekonomik büyümeye geri dönelim. Ekonomik büyüme, insan talihini geliştirmeyi başaramamasının yanında, doğanın masumiyetini de kirletmekle suçlanmıştır. Küresel ısınmanın nedeni insan yapımı olan sera etkisidir. İklim hareketi savunucularından George Mondiot, zengin dünyanın hükümetlerine büyüme oranlarını sıfıra yakın tutmaları için acil çağrıda bulunmuştur.

Bir de temel mallar vardır. Temel mallar, iyi yaşam için sadece araç ya da onun için güç değil, onlar iyi yaşamın kendisidir. Bu durumda temel mallar neymiş ona bakalım. Birincisi sağlıktır. İkincisi güvenliktir. Üçüncüsü saygıdır. Dördüncüsü kişinin zevklerini, huyunu ve iyi kavrayışını yansıtan bir yaşam planı çerçevesi çizme ve planlama yeteneği anlamına gelen kişiliktir. Bir diğeri ise doğa ile uyumlu yaşamaktır. Altıncı ise dostluktur. Bir yaşam koçu şöyle demektedir; “Yaşamınızda sülüklerden kurtulmalı ve onların yerine enerji verenleri koymalısınız”. Yazının en başında belirtildiği gibi boş zaman da temel mallardan biridir. 

Yukarıda belirtilen temel malların hepsini veya büyük kısmını gerçekleştiren yaşam iyi bir yaşamdır. Bu anlamda ekonomik büyümenin temel mallardan bir ya da daha fazlasına erişmek için bir araç olarak istenmesi anlamlıdır. Örneğin sağlık makul miktarda besin ve ilaç gerektirir. Boş zaman zahmet dışında kalan insanın kendisini keşfedeceği zamanı gerektirir. Kişilik geri çekilecek bir yer, dükkanın arkasında bir oda gerektirir. Bu mallara erişmeye gücü yetmeyecek kadar yoksul olan halklar zenginleşmeyi amaçlamak için nedene sahiptir.

Ekonomik büyüme kısa vadeli pragmatik nedenlerle istenebilir. Yüksek işsizlik ve kamu borcunun olduğu bir durgunluk döneminde büyümeye öncelik verilmesi haklı bir nedendir. Fakat büyüme bir sakinleştirici etkisi oluşturur. Hastayı ayağa kaldırmak için yararlıdır ancak devamlı kullanılacak bir uyuşturucu değildir. Ne yazık ki uyuşturucular gibi, büyüme de bağımlılık yapmaktadır. Geçici çarenin ömür boyu alışkanlık haline gelmesini önlemek için yetenekli politik doktorluk gerekmektedir.

Kitapta karşımıza çıkan ünlü düşünürlerin mutluluk ve zenginlik arasında kurduğu bağlantılara da bakalım.

Epikür diyor ki, “Yeterli olanı az bulan insan için hiçbir şey yeterli değildir.”

Aristoteles ise “En mutlu insan kendine en fazla yeten insandır” der.

Ausonius “Zengin kimdir? Hiçbir şey arzu etmeyen kişidir. Yoksul kimdir? Cimridir.” Demektedir. 

Cicero; “Eğer bir bahçe ve kütüphaneye sahipsen ihtiyacın olan her şeye sahipsindir.”

Aristoteles; “İnsanın tüm ömrü boyunca yaşadığı ticari iş ve sıkıntıların kendisini eğlendirmek uğruna yapılması gerektiğini düşünmek ve bunların sonunun eğlenceli bitecek olması, gerçekte tuhaf bir düşüncedir”.

Heredot Tarih kitabında Atinalı Solon’un Lidya’nın efsane hükümdarı Krezüs’u ziyareti anlatılır. Burada Krezüs Solon’a dünyada en mutlu adam kimdir diye sorar ve beklediği yanıtı alamaz. Çünkü Solon Krezüs’tan önce başka isimler zikretmiştir. Sonra Solon açıklama yapar. Her zengin insanın mutlu olamayacağını anlatır. Hayatı boyunca yoksul olup mutlu olan insanlara örnekler verir. 

Gerçekten bu konuda sizin fikriniz nedir? İyi bir yaşam sürmek için ne kadarı yeterli?

İyi okumalar dilerim.

“Nikomakhos’a Etik” Adlı Kitabın İçerisinden Notlar

Sevgili okuyucular merhaba,

Aristoteles'in oğlu Nikomakhos’a etik konusunda öğütler verdiği bu kitapta özellikle erdem üzerinde durmaktadır. Erdemin orta yol olduğundan bahsetmektedir. Bunu birçok örnek ve davranış ile açıklamaktadır. Bu kitap Aristoteles’in insan için iyinin ne olduğunu soruşturduğu kitaptır. O, belli bir insan için iyi olan ne ise, kent için iyi olanı da aynı şeydir diye düşünmektedir. Bu da etik aynı zamanda bir siyaset araştırması olmaktadır. 

Şimdi kitapta aldığım bazı notlara birlikte bakalım.

Mutluluk erdemin ödülü ve en iyi amaçtır.

Mutluluk için önemli olan, erdeme uygun etkinliklerdir. Erdeme aykırı etkinlikler ise mutluluğun tersini oluşturur.

Hepimiz bütün öteki şeyleri mutluluk uğruna yapıyoruz. İyi şeylerin başını ve nedenini de değerli ve tanrısal bir şey olarak kabul ediyoruz.

Biri düşünce erdemi, diğeri ise karakter erdemi olmak üzere iki tür erdem vardır. Bunlardan düşünce erdemi daha çok eğitimle oluşur ve gelişir. Bu nedenle de deneyim ve zaman gerektirir. Karakter erdemi ise alışkanlıkla elde edilir adı da bu nedenle küçük bir değişiklikle alışkanlıktan (ethos) gelir.

Hazza karşı koymak öfkeye karşı koymaktan daha güçtür.

Ruhta olup bitenler üç türlüdür. Bunlar; etkilenimler, olanaklar ve huylardır. Erdem de bunlardan biri olsa gerek. Arzu, öfke, korku, yüreklilik, kıskançlık vb. haz veya acının izlediği şeylere etkilenim diyorum. Bunlardan etkilenebilmemizi sağlayanları sözgelişi öfkelenebilmemizi, acı duyabilmemizi ya da acıyabilmemizi sağlayanlara olanak adını veriyorum. Huylar diye de etkilenimlerle ilgili olan iyi ya da kötü durumunuza diyorum. Örneğin öfkelenme ile ilgili olarak, çok ya da gerekenden az öfkeleniyorsak kötü, orta şekilde öfkeleniyorsak iyi durumdayız. Bu durumda erdemleri huy olarak sınıflandırmak gerekir.

İnsanın erdemi insanın iyi olmasını ve kendi işini iyi gerçekleştirmesini sağlayan huydur. Erdem aşırılıkların arasındaki ortadır. Ne az ne de çok. Örneğin aşırılık ile eksiklik kötülüğe, orta olma ise erdeme özgüdür. İyiler bir çeşittir, kötüler ise çeşit çeşit.

Onur ile onursuzluk konusunda orta olma yüce gönüllülüktür.

Yiğit korkağa göre cüretli, cüretliye göre korkak görünüyor. Aynı biçimde ölçülü, duygusuza göre haz düşkünü, haz düşkününe göre de duygusuz. Cömert cimriye göre savurgan, savurgana göre de cimri görünür.

Yürekli kişiler öne atılan kişilerdir. Bunlar tehlikelerden önce gönüllü oldukları halde tehlikeyi görünce kaçarlar; oysa yiğit kişiler iş başında etkindirler, daha önce ise sakin.

Zenginlik kullanılan şeylerdendir. Her konuda ona ilişkin erdeme sahip olan kişi onu en iyi şekilde kullanır, o halde zenginliği en iyi kullanacak kişi mal konusunda erdeme sahip olandır. İşte cömert kişi böyledir.

Erdemin özelliği iyilik görmekten çok, iyilik yapmak ve çirkin şeyler yapmamaktan çok güzel şeyler yapmaktır. Vermeyi iyilik yapmanın, güzel şeyler yapmanın izlediği; almanın ise iyilik görmeyi ya da kötü davranmamayı izlediğini görmek zor değildir.

Erdemlerinden dolayı en çok sevilenler galiba cömert kişilerdir. Çünkü yararlıdırlar, yararlı olan da vermedir.

Cömertlik servete göre söz konusu olur. Nitekim cömert olma verilen şeylerin çokluğunda değil, verenin huyundadır. Burada servete göre bir kıyaslama yapmak gerekir. Daha az verenin daha cömert olmasını engelleyen bir şey yok, eğer olanakları daha az ise.

Cömert kişi aynı zamanda mal konularında kolay yaklaşılabilir bir insandır, haksızlığa da uğrayabilir; çünkü mala değer vermez. Gereken bir şeyde harcama yapmamış olması, gerekmeyen bir şeyde harcama yapmış olmaktan duyduğu üzüntüden daha ağır gelir.

Muhteşem insan cömerttir fakat cömert mutlaka muhteşem değildir.

Onurlu ve onursuz kişiliklerin ortasında yüce gönüllü insan vardır. Bu insan iyilik yapmaya alışkındır, iyilik görünce de utanır. 

Öfke konusunda orta olma sakinliktir. Sakin kişi dingin olmak, duygulanımlar tarafından sürüklenmemek, aklın gösterdiği şeyleri ve aklın gösterdiği süre için öfkelenmek ister. Nitekim öfkelenmediği ve kendini savunamadığı için duygusuz olduğu ve acı da duymadığı sanılıyor. Küçük düşürülmeye katlanmak ve yakınları küçük düşürülünce bunu görmezlikten gelmek köleye özgü bir şey diye düşünülüyor.

Adalette bütün erdemler bir arada bulunur.

Erdemler içerisinde yalnızca adaletin başkalarının iyiliği için olduğu düşünülür.

Nomisma, yani paraya ismini veren kelime uzlaşı ile ilgilidir.

Arzu etmeden ya da pek az arzu ettiği için çirkin bir şey yapan kişi, çok arzu ettiğinden ötürü bunu yapan kişiden; öfkelenmeden başkasına vuran da öfkelendiği için vurandan daha kötüdür.

Her kendine egemen olamayan kişi pişmanlık duyar.

Kendisine egemen olamayan kişiler adaletsiz değil ama adaletsizlik yapıyorlar. 

Acının aşırılığından kaçılmaz, acıdan hepten kaçınılır. 

Bir yarar nedeniyle bir başkasını sevenler, kendilerine bir iyilik geldiği için bunu yaparlar. Haz nedeniyle sevenler de kendilerine bir hoşluk geldiği için bunu yaparlar. Böyle dostluklar çabuk bozulur. İnsanlar hep yararlı veya haz verici olmazlar. İyi kişilerin ve erdemli olanların dostluğu ise mükemmeldir. Bunlar iyi oldukları için karşılıklı olarak birbirleri için iyi şeyler isterler. 

En çok karşıt kişiler arasında yarara dayalı dostluk olur. Örneğin zengin ile yoksul, bilgili kişiyle cahil gibi.