28 Aralık 2022 Çarşamba

“Small Change, Money Mishaps and How to Avoid Them” Book Summary

Dear Readers, 

Dan Ariely is mainly known for his researches on the human decision behaviour. In the book “Small Change, Money Mishaps and How to Avoid Them”, he and Jeff Kreisler argue our worst monetary decisions and they try to show the ways we can avoid them. I strongly recommend reading this book.

The best way to spend money is to try to measure the opportunity costs we see in the transaction. We all should know that the spending money on one thing is a trade off spending it on something else. However, this thinking is too abstract, too hard and therefore we don’t think like this. 

Let’s show what the psychological mistakes we make while we spend money. 

1- Mental Accounting

The people tend to behave money differently when the context is different. 

Let’s consider these examples. 

We would be reluctant to spend money when we go for a family holiday. However, if we go for a business travel and will make speech there, this means that we will earn money and we will be more in favour of bringing the family with us. 

Whenever the people buy funland tickets or casino chips, since they have already spend the money, they think that they can spend at any place without any harm.

Moreover, if the money is earned from an unethical place or business such as lottery or gamble, to launder it, the people tend to pay their debts or donate to a charity. This is called as emotional accounting.

Whenever the time of purchase and the time of use are different we tend to feel that the service is free since we dont pay at the time of use. 

Despite the above statements, we shouldnt treat money differently since it is same everywhere. One dollar is not more or less than another one dollar if it is gained or earned in a different place. 

2- The Price of Free

We are immediately getting tempted by free offerings even they have ultimately cost for us.  

3- The Pain of Paying

It is proved that our brain shows the same reactions while we pay and we experience pain. This means that the payment is like a pain in our body. 

To avoid pain we use credit cards. Because a credit card transaction doesnt make us to feel the same pain than we are paying with cash. Plus, since the payment time and the transaction time are different we dont feel that we pay we make the transaction with the credit card. 

Like the credit cards, when we use fast payment services such as QR code or NFC, we again feel very comfortable. 

This shows that the credit cards and new generation payment services increase our tendency to buy more. 

Moreover, if we pay upfront when we use the service we dont experience pain. This is why the shows, games etc. are accepting payments before we use the service. After we use the service, the psychological effect will not be negative for us. 

Think about Amazon. They force us to use Amazon prime which has an initial cost for free shipment throughout the year. Since we pay upfront, whatever we buy afterwards make us to feel that we are getting a free shipment. 

4- Relativity

The People tend to compare the sale price with the original price from which a discount is made. If the people see the original price as 100 USD and the last discounted price as 60 USD. This automatically triggers a thinking on a saving of 40 USD. However, the price has been already stated as 60 USD but the client doesn’t know about it. This means that if a retailer states the price at 60 USD rather than a discounted price at 60 USD, the customer reaction will not be positive like the second option. 

This proves that we always compare to find the right alternative. 

In a big purchase such as buying a car from a dealer, we always tend to add the supplementary items which are very low in comparison to the initial purchase. For example, 25.000 USD car and 200 USD CD changer. However, if we just want to buy a CD Changer at 200 USD, we wouldn’t agree with the price.

There might be also decoys which immediately direct us to the option that the seller wants to sell. Think about this one: 

There are three options for economist subscription. First option is just online for 59 USD, second option is just printed journal for 125 USD and the last option is online and printed journal together for 125 USD again. Most of the people choose the last option. However, if the seller doesn't show the second option most of the people tend to buy the first one.

When we have no idea about the cost we go for the middle option to feel safe. 

5- Language

Language can make us pay extra attention to what we consume and direct our attention to specific parts of the experience. Language has the magical power to change how we view the food to get it to command a price that fits the way it is described. When it comes to creating value, the restaurant environment, the social situation and the description of the food, all enhance the experience.

Moreover the rituals also increase the experience and enjoyment.The rituals we undertake during consumption make the experience special.

6- Overvalue Expectations

We value the same good differently in different contexts. If you drink the tea in an ordinary glass, you tend to pay less than you drink in a crystal glass.

7- Overtrust

If there is an asking price, the people tend to estimate the price regarding this listing price. According to an experiment the real estate experts estimated the property price always regarding to the listing price. This shows that the people’s mind always work regarding to any anchor given upfront. However the vast majority of the estate agents claimed that they didn’t consider the asking price at all when they are making their estimates.

The anchoring occurs when we are drawn to a conclusion by something that shouldn’t have any relevance to our decision. It makes irrelevant information to pollute the decision-making process. Therefore anchoring is the irrelevant starting point which become for the basis for future decisions from this point forward.

Sometimes the people go with the crowd since they assume that the crowd correctly thinks that the decision is good or bad. Sometimes regarding to our decision in the past we assume that this is correct and regarding to this decision we are making our future decisions.

8- Overvalue

We usually overvalue what we have. Ownership of an item no matter how did ownership came to be makes us overvalue it. When a family wants to sell their own home they tend to price it more than its fair price. Because they unintentionally add their experiences, memories in that place to the price which doesn’t have anything related with the buyer.

Whenever you go to any retailer you see that they try to make you feel that you own the good that you are asking for. They make you to try the item so that you will feel the ownership of the good. 

Moreover we have sunk costs. Once we have invested in something we have a hard time giving up on the investment. Since it is very hard to give up the initial investments the companies tend to invest more in the businesses that they will not be successful in the future.

9- Fairness 

Think about a scenerio where the locksmith opens your door. If he comes and opens it in a very short period of time and requests 100 USD for that it will be seen unfair for you because you are spending 100 USD in a very little time. However if he comes and opens it in a long period of time after making several trials on the door and requests 100 USD you might think this more fair than the first scenario. However you will not think that in the first scenario you enter your home in a very short period of time compared to the second scenario.

When the people spend money they want to think that the amount of the payment will be equal to the fairness of the transaction. We are willing to pay more when we see the costs of production, people running around, the efforts involved. 

To fight against all mistakes the people do while they spend money, the people can

1- Try to value the items regarding their opportunity costs

2- Try Odyssey’s Contract where they tie them for not making further monetary spending.  

3- Try not to use fast payments such as credit cards or new generation payments. 

4- Add special frictions for them while they make payment. 

26 Aralık 2022 Pazartesi

“Marka Yaratmanın 22 Kuralı” Adlı Kitap Özeti

“Müşterilerin zihninde yer edinmesini sağladığınız bir fikir veya konsepte” marka dendiğini söylüyor Al ve Laura Ries yazdıkları “Marka Yaratmanın 22 Kuralı” adlı kitapta…

Peki bu 22 Kural nedir? Şimdi onlara bakalım…

1- Yayılma. Bir markanın gücü yayılma alanı ile ters orantılıdır. İnsanların her şeyi olmaya çalışmak markanın gücünü baltalamaktadır. Marka isminizi her şeye koyarsanız o isim gücünü yitirir. Örneğin Chevrolet eskiden çok güçlü bir markaydı. Fakat sonradan birçok alt marka çıkarıp tüketicilerin zihnini bulandırdı. Corvette, Chevy farklı alanlara hitap ederken Chevrolet markası gücünü yitirdi.

Bir diğer örnek de Amex’ten. Amex eskiden çok popüler ve saygın bir kredi kartı iken çıkardığı Senior, Student, Optima vb. Kart markaları ile isminin gücünü yitirdi.

Pek çok şirket ürün kümesini genişletmeyi Master, süper ya da mega markaya yardımcı olmak konsepti ile açıklar. Önceleri bu strateji para kazandırabilir fakat uzun vadede müşterinin zihni bulanır ve pazar kaybetmeye başlarsınız. 

2- Daralma. Bir marka hedefini daraltırsa daha güçlü olur. Örneğin Starbucks sadece kahve üzerine yoğunlaştı. Veya Subway sadece sandviç konusunda kendisini özelleştirdi. 

3- Tanıtım. Bir markanın doğuşu tanıtımla kazanılır, reklamla değil. Tanıtım nasıl olur? Bir kategoride ilk olmak tanınırlık sağlar. Örneğin Domino’s ilk evlere pizza servisini yaptı. Bir diğer tanıtım ise yaptığı faaliyetlerin toplumun çıkarına hizmet ettiğini göstermek olabilir. Body Shop ürünlerinin saf malzemeler ile üretilmiş ve hayvanlar üzerinde denenmemiş olduğunu ifade ederek büyük bir tanınırlık sağlamıştı. 

4- Reklam. Bir kere doğduktan sonra sağlıklı yaşayabilmek için markanın reklama ihtiyacı vardır. Liderler reklamı rekabetçi ataklara karşı markalarını koruma altına alan bir sigorta olarak görmelidir. Bir marka en iyi neyin reklamını yapabilir? Elbette liderliğinin. Çünkü tüketiciler en fazla lider olan marka ile çalışmak isterler. Burada sürü psikolojisi de devreye giriyor olabilir. 

5- Kelime. Bir marka tüketicinin zihninde bir kelimeye sahip olmalıdır. Bu bir başkasının henüz markası ile özdeşleştirmediği bir kelime olmalıdır. Mesela Mercedes prestij ile, BMW spor araç ile, Fedex bir gecede teslim ile, Volvo güvenlik ile eşleştirilmiştir. 

En başarılı şirketler önce hedefini daraltır sonra da kategorisini genişletir. Mont Blanc öncesi pahalı kalem pazarı yok gibiydi. Fakat onlardan sonra bu pazar büyüdü. 

6- Referans. Herhangi bir markanın başarısı için vazgeçilmez unsur, otantiklik iddiasıdır. Liderlik en önemli referans unsurudur. Lider içecek, lider banka vb. 

Çoğu insan içeride yer bulunmayan ve sıra beklenen restoranda yemek yemek ister. Çünkü kapıdaki sıra gerçek lezzetin kanıtı ve referansıdır. 

7- Kalite. Kalite önemlidir, fakat tek başına bir marka oluşturmaz. 

8- Kategori. Lider marka içinde bulunulan kategoriyi geliştirmeye çalışır, markayı değil. Örneğin Volvo’nun yapması gereken güvenli sürüş pazarını geliştirmeye çalışmaktır. 

9- İsim. Uzun vadede marka bir isimden başka bir şey değildir. O sebeple markaya ne isim verileceği her şeyi yakından etkiler.

10- Genişlemeler. Bir markayı en kolay baltalamanın yolu ismini her şeye koymaktır. Örneğin Marlboro markasının Marlboro Light, Marlboro Medium vb. Birçok alt markası vardır. Bu da insanların tercihini zorlaştırmaktadır. 

11- Arkadaşlık. Bir kategori oluşturabilmek için bir markanın diğer markaları da davet etmesi gerekir. Coca Cola’nın başına gelen en güzel şey Pepsi Cola’dır. Eğer tüketicilere kalsa; ayran, meyve suyu vb. Tercihler de söz konusudur. Oysa rekabetin olduğu Cola pazarında Pepsi ve Coca Cola rekabeti ses düzeyini yükseltir ve pazarın bir bütün halinde büyümesini sağlar. Bir Burger King için en iyi yer McDonalds’ın karşısıdır. 

Tüketiciler tek bir seçenekten şüphe duyarlar. O sebeple aynı kategoride ikinci markayı da görmek isterler. Bu hem fiyat karşılaştırması hem de ürün kıyaslaması için gereklidir. Her kategoride iki ana marka ideal görünür. İnsanlar zaten üçüncüyü pek hatırlamazlar. 

12- Jenerik. Başarısızlığa giden en kısa yollardan biri markaya jenerik bir isim vermektir. Örneğin Budget, Low cost rental gibi bir isim almayı tercih etmemiştir. Çünkü Low Cost jenerik bir isimdir. Oysa Budget zaten bu algıyı uyandırmaktadır. Just for Men gibi bir marka bunun ne anlama geldiğini ve ne ifade ettiğini anlatabilmek için zamanında servet harcamıştır. Örneğin Toyota, Luxury isimli bir marka yerine Lexus ismini kullanmıştır. 

13- Şirket. Markalar markalardır, şirketler şirket. Arada bir fark var. O sebeple markalar ayrı yönetilmelidir. 

14- Alt marka. Markalamanın yaptığını, alt marka yaratma yıkabilir. Alt marka yaratmak ana markanın gücünü azaltır. Örneğin LC Waikiki Home, LC Waikiki için bir tehdit olabilir. 

15- Kardeşler. İkinci bir markayı piyasaya sürmek için yer ve zaman vardır. Aile yaklaşımının anahtarı her bir kardeşe kendi kimliğini kazandıracak şekilde ayrı bir marka yapmaktır. Markalara bir aile kimliği ya da görüntüsü vermemeye çalışmalısınız. Her bir markayı mümkün olduğunca farklı ve bağımsız yapmalısınız. Örneğin Black&Decker dünyanın en büyük elektrikli iş aletleri üreticisi iken profesyonel iş aletleri pazarı için DeWalt adını kullanmayı tercih etti.

16- Biçim. Bir markanın logosu gözlere uygun olarak tasarlanmalıdır. Her iki göze de uygun olarak. Müşterilerinizin gözleri yanyana dizilmiş olduğuna göre bir logo için ideal biçim yatay olmalıdır. Kullanılan fontlar erkeksi veya kadınsı olabileceği gibi eski moda veya yeni moda olarak da anlaşılabilir.

17- Renk. Bir marka ana rakibinin kullandığının tam tersi bir renk kullanmalıdır. Renk spektrumunda bir uçta mavi renkler diğer uçta ise kırmızı renkler vardır. Kırmızı enerji ve heyecan rengidir. Mavi ise huzur veren sakinleştirici bir renktir. Markalar dünyasında kırmızı satışın rengidir. Mavi ise kurum rengidir.

18- Sınırlar. Bir global markalamada engeller yoktur. Marka hiçbir sınırı tanımamalıdır. Bütün hedeflere ulaşabilmek için en iyi çözüm bir global marka yaratmaktır. Her ülkenin kendi özel bir imajı vardır. Dünyanın neresinde yaşarsanız yaşayın, dikkate değer sayıda insanın İsviçre saati taktığını, Alman arabaları sürdüğünü ve Japon malı elektronik cihazları kullandığını görürsünüz.

19- İstikrar. Markalar bir gecede inşa edilmiyor. Başarı on yıllarla ölçülür, yıllarla değil.

20- Değişim. Markalar değişebilir ancak çok nadiren ve yalnızca çok dikkatli olarak.

21- Ölümlülük. Hiçbir marka sonsuza dek yaşayamaz. Kimi zaman en iyi çözüm markanın öldürülmesi olur.

22- Tekillik. Bir marka için en önemli yön, tek görünüşlü olmasıdır. Atari bir video oyunuydu ve bir dönem video oyunlarının da lideriydi. Sonra Atari bir bilgisayar olmaya kalktı. Böylece Atari’nin hayatı sona erdi. 

Umarım beğenmişsinizdir. İyi okumalar dilerim.

22 Aralık 2022 Perşembe

“Oyun Bitti” Adlı Kitaptan Notlar

Sevgili okuyucularım merhaba, bugün sizlerle “Oyun Bitti” isimli kitaptan aldığım notları paylaşmak istiyorum.

Yazar Salim Kadıbeşegil kitaba şöyle başlıyor; “Yaşamda ya İZ bırakıyoruz ya da İS…” 

Gerçekten yaptıklarımızla dünyanın en önemli eserlerini oluşturabildiğimiz gibi tüketimlerimizle de çevreye geri kazanımı zor zararlar veriyoruz.

Dünya nüfusunun %20’sini oluşturan gelişmiş ülkeler dünyadaki toplam tüketiminin %86’sını gerçekleştirmektedir. 

Dünyanın en fakir 20 ülkesinde durumu düzeltmek için Euro Disney eğlence parkının yapımı için harcanan 5 milyar USD yeterlidir.

Para bir araç olmaktan bir amaç ve daha sonrasında da en kötüsü bir değer haline dönüştü geçtiğimiz yüzyılda. Öylesine değer haline geldi ki yaşamın tüm alanlarındaki temel başarı göstergesi para oldu.

Hırsızlığın bir suç olması gibi iş dünyasındaki umursamazlığın da gelecek nesillerin hayatından çalmakla aynı anlama geldiği belirtiliyor. Bugün kirlettiğimiz çevre ileride torunlarımıza bu şekilde miras kalacak. Ve bundan biz sorumlu olacağız.

2006 verilerine göre 183 ülke arasında en yüksek mutluluk skoru Vanuatulular’ın. Aynı yıla ait verilerde ABD 102. sırada. 2009 verilerinde ise Kosta Rika birinci sırada olduğu gibi Türkiye 83, ABD ise 114. sırada. Bu bize mutluluğun paradan ibaret olamayacağını gösteriyor.

GSMH hayatta önemli şeyler hariç her şeyi ölçer. Örneğin insanların mutluluğunu, devlet memurlarının ahlakını veya çocuklarımızın sağlığını ölçmez. Maslow yıllar önce şöyle demişti; “Eğer elinizdeki tek alet çekiç ise, her şey çivi gibi görünmeye başlar.” Elimizdeki alet GSMH idi. Bu sebeple her şeyi bununla ölçmeye çalıştık.

Aile işletmelerinde temel sorun, birinci kuşaktan ikinci ve üçüncü kuşaklara miras olarak ne devredileceğidir. Neyin devredilebileceğinin hesabı genelde mal, mülk ve nakit para olarak tanımlayabileceğimiz konulara odaklıdır. Oysa iş ahlak devredilmeden bırakılan malın mülkün, aileleri ne hale getirdiğini görüyoruz. Temel sorunu; işi girişimci ruhuyla kurmuş, başarmış ve bunları ahlaki bir temel üzerinde kotarmış birinci kuşakların ahlak mirasını aktarmakta ihmalkar davranmalarında görmekteyiz.

Adil ticaret son dönemde bir trend olarak yükselmektedir. Adil ticaret, gelişmekte olan ülkelerdeki üreticilere yardım etmeyi ve sürdürülebilirliği teşvik etmeyi amaçlayan pazar odaklı organize bir sosyal harekettir. Hareket, sosyal ve çevresel standartlarının yanı sıra üreticilere daha yüksek ödeme yapılmasını savunur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere yapılan ihracatlara; bilhassa el işleri, kahve, kakao, şeker gibi ürünler üzerine yoğunlaşmıştır.

Bir ürünün hammadde tedarikinden üretimine, pazarlama ve satışından lojistik hizmetlerine ve nihai tüketiciye ulaşımına kadarki tüm süreçlerinde başta insan hakları ve çevreye duyarlı olmak üzere yükselen değerlerle ilgili herhangi bir suç işlememiş olması durumunda ürüne sabıkasız ürün deniyor.

Bir diğer tüketici davranışı ise satın almama temelinde yaygınlaşıyor. Özellikle AB’de ve Avrupa ülkelerinde gözlemlenmekte olan bu davranış biçiminde tüketiciler birçok mesajla toplumu şekillendirme çabası içindeler. Örneğin “ihtiyacın yoksa alma, var olan fazlalıklarını ihtiyaç sahiplerine ulaştır, alacağın her bir ürün gezegenin doğal kaynaklarının bir miktar daha azalmasına neden oluyor” şeklinde mesajlarla insanların gerektiği kadar tüketmelerine ve birbirlerine yardım yapmalarına aracı olmalarına çalışılıyor. 

16 Aralık 2022 Cuma

“Yapmamak” Adlı Kitaptan Notlar

Sevgili okuyucularım merhaba,

“Sürekli bir meşguliyet ve çabalama içinde olan bir dünyada yapmamak, işleri yapış şeklimizle ilgili bakış açımızı karşı bir panzehirdir.”

İşte bu cümle ile başlıyor kitap. Hepimiz iş hayatımızda sürekli bir yoğunluk içindeyiz. Bazen kendimizi işimize çok fazla kaptırıp hem ruhsal hem de bedenen sorunlar yaşayabiliyoruz. Kitap da buradan yola çıkarak bize de ne yapmamız gerektiğini anlatıyor. Şimdi aldığım notlara geçebiliriz.

Başarılı iş yaşamı ve örnek gösterilen evliliği olan bir kişi mutsuzdur ve nedenini öğrenmek için Uzak Doğu’da bir bilgeye başvurur. O bilge, bunun batı ve doğu inanışlarının arasındaki farktan meydana geldiğini düşündüğünü söyler. Daha sonra toprağa bir çizgi çizer ve der ki; “İşte bu batıda yaşadığınız hayat. Siz batıda bir noktadan başka bir noktaya ulaşmayı hedeflerseniz ve her şeyi yapıp hedeflerinizi gerçekleştirdiğinizde de birçok zaman kendinizi boşlukta hissedersiniz. Biz doğulular ise bu çizgi yerine biraz daha akışkan bir hayat sürmeye gayret ederiz.” Sonra bir helezon çizer toprağa. “Biz yapmak yerine olmaya odaklanırız ve hayatla birlikte akmaya gayret ederiz. Yaşam hedefimiz yapmak değil olmak üzerinedir. Bir de hayata bu bakış açısı ile bakmayı deneyin, belki aradığınız huzuru bulursunuz.”

Hepimiz gerek bireysel gerekse de kurumsal anlamda hedefler peşinde koşuyoruz. Fakat bunu yaparken içinde yaşadığımız hayatı ıskalıyor olabiliriz. 

Yapmamak, işleri yapma şeklimizle ilgili dar bakış açısına bir panzehirdir. Ne ittirmek ne de çekiştirmektir. Olana izin vermek, karşı koymak yerine ona eşlik etmektir. Bu nedenle daha az enerji ve içinde çalıştığımız ortam hakkında daha fazla farkındalık gerektirir. 

Romanların bile yollarını ileri düzey matematik bilgisi ile değil, bir eşeğin dağın etrafında dolaşıp arkasında izler bırakması ile planladıkları söylenir.

Birçok zaman hepimiz kendimize oldukça zor hedefler koyarız. Bu zor hedeflere ulaşmak için insan üstü bir çaba ile gayret ederiz. Eğer bu hedefe ulaşamazsak kendimizi kötü hissederiz. Oysa o hedefe ulaşmak için sergilediğimiz çaba ile belki de birçok insanın yapamayacağı, ulaşamayacağı noktalara gelmişizdir ama bundan haberimiz olmayabilir. Bu sebeple azim iyidir ama fazlası aptallık gibi görünmeye başlayabilir.

Kendini birbiriyle çatışan çok sayıda kaygıya kaptırmak, çok fazla talebe teslim olmak, çok fazla projeyi taahhüt etmek, her şeye ve herkese yardım etmek istemek, şiddete yenik düşmektir.

Yöneticilerin yüzde kırkının, her gün çok sayıda işi aynı anda yapmaya çalışarak dağıldığını, bir toplantıdan diğerine koşturarak; uzun vadeli, stratejik işlerden ziyade önlerinde duran kısa vadeli ve operasyonel işlere odaklandığını söylüyorlar. Eğer delicesine meşgulsek yeni ve farklı şekilde düşünme imkanı da kısıtlarız çünkü bunun için zaman yoktur.

Bu şekilde meşgul olan insanlar “İşlerin birinden ötekine geçip duruyorum ve bu nedenle de herhangi bir şeyi bitirmenin tatminini çok nadir yaşıyorum.” diye düşünebilirler.

Yapmanın ve iş tarafından tüketilmenin disfonksiyonu, fark ettirmeden özelliklerimizi çalar ve iş tarafından tanımlanan kimliği, kendimiz tarafından tanımlanan kimlikten ayırmayı zorlaştırır.

Yapılan işlerin niteliğinden çok niceliğine öncelik veren kurumlarda, yapma ve düşünme arasındaki denge kaybolmuştur.

Boş işler sadece absürd değil yıkıcıdır da. 19. yüzyılda İngiltere’de bu tür boş eylemler bir ceza şekli olarak kullanılıyordu. Zor, monoton ve genellikle de saçma işlerle mahkumların iradelerinin kırılması amaçlanıyordu. Bu tür işlerden birinde mahkumlar ağır bir demir gülleyi yavaş yavaş göğüs seviyesine kaldırıyor sonra onu belli bir mesafeye götürüyor, yere bırakıyor ve sonra tüm bunları en baştan tekrarlıyorlardı.

Yakın arkadaşlarımızın başarılarından daha katlanılmaz olan çok az başarı vardır. Günümüzde insanlar kendilerini iş yaşamındaki başarılı örneklerle, onların yaşamları ile kıyaslayarak son derece mutsuz ve tatminsiz oluyorlar.

Son dönemlerde insanlara iki tür hayat modeli sunulmuştur. Bunlardan biri ün ve ne kadar çok tanıdığımız üzerine kuruludur. Popülerlik; derece sıralamalarıyla, sosyal medya beğenileriyle ve televizyondaki realite şovlarla devamlı olarak ölçülmektedir. Diğer model ise finansal başarıya dayanır. Bu modelde değerimiz, mallarımızın finansal değeri, satın aldığımız şeylerin fiyatı ve ürünümüzü satın alan insanların sayısıyla, nicel olarak ölçülür.

Pozitif yetenek, bir insanın sahip olduğu; eylem, çalışma ve başarı aracılığı ile dışa vurudan ve bilmeye dayanan bilgi, beceri ve yetkinlikleridir. Beklemek, sabır, gözlemlemek ve dinlemekten oluşan negatif yetenek ise tersine bilmemeye ve yapmamaya dayanır. Negatif yetenek; değişimi, sadece tepki göstermeye yönelik hep varolan baskının altında ezilmeden ve savunmaya geçmeden deneyimleme becerisi olarak tanımlar. Fakat pozitif yeteneği çok fazla öne çıkarmak aşırı yapma hali yaratabildiği gibi negatif yeteneğe fazla odaklanmak da edilgenliğe ve eylemsizliğe yol açabilir. 

Farkındalıklar genellikle bir içsel değerlendirme yapmak, hareketsiz kalmak ve içimize bakmak zorunda kaldığımızda gelir. Bazen, ilerlemek yerine fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak geri çekilmek gerekir. Örneğin basketbolda mola stratejik bir duraklamadır ve oyuncular ile koç için de maçın ortaya çıkan dinamiklerine karşı oyunu değiştirmeleri amacıyla bir boşluk oluşturur.

Tek başına kalmak, tüm büyük geleneklerinin ve en temel taşıdır. Büyük peygamberler ve düşünürler ruhsal içgörülerini dünyadan el ayak çektiklerinde kazanmışlardır. Herkesin bir münzevi hayatı yaşaması gerekmez ama herkesin, gerçek benliğinin derinliklerindeki iç sesi duyabilmesi için yaşamında yeterince sessizliğe ve tek başınalığa ihtiyacı vardır.

İnsanlar onlara ne yapacaklarını söyleyen kişiler olmadığında daha becerikli olabiliyorlar.

Akış halini deneyimleyen veya akış lehinde tehlikeli faaliyetlerde bulunan pek çok insan için yapma yoktur ve sadece olma sürecine doğru bir hareket vardır. İç konuşma durur ve çabalama yoktur. Zaman yavaşlar gibi gelir ve beden dışı deneyimler yaygın olarak deneyimlenir. Pratikte bu haller; spor, iş, sunumlar ve yüksek performans gerektiren tüm alanlar için etkinleştirilebilir ve istikrarlı hale getirilebilir.

Kitaptan aldığım dikkatimi çeken notlar bunlardı. Umarım siz de okur ve beğenirsiniz

6 Aralık 2022 Salı

“The Silo Effect” Book Summary

Dear Readers, 

Today I will be summarizing “The Silo Effect” book which was written by Gillian Tett. The book is about the silos which are found under several organizations that form barrier for the people to exchange information thus the companies fail to create more value than they can.

The process of classification is an intrinsic part of human brain that helps us to understand things easier and it makes us to remember the memories better. Since we are surrounded by several happenings, to react fast, the classification helps us a lot. 

However it may end up with undesired consequences if the classifications under the companies getting bolder and broader. Moreover, we use some patterns to organize our lifes but they are a function of nurture but not nature. 

During decades after the World War II most large organizations were running under great bureaucratic structures. But starting from 1990s, a new thinking was started to be applied to the companies. Management consultants were confident to tell the executives that it is better not to run the organizations under single grid but as a collection of different, enclosed, accountable units. The idea was about building silos which will have their own targets and will be more transparent, accountable and efficient. 

Sony has gone through this path but Apple rejected it. Steve Jobs’s opposition was mainly because of the people who will be dependant on the previous successes and will not be open for new ideas. After Jobs passed away, the successor Cook has continued this policy saying that “We don’t want separate P&Ls but one single P&L for the entire company.” 

Sony understood that they were not on the right track. They have made a CEO change and the new CEO started to build a structure which doesn’t depend on the silos. The most important success was with the PlayStation unit but the others didn’t follow them. He understood that the silos have created successful products before and this yields the staff to defend their silos more. 

In the UBS case, it was very hard to pass information between the departments which eventually resulted with no information sharing between the departments. 

After the start of the big mortgage crisis which began in 2008, the Queen Elizabeth asked a very simple question: “Why did nobody see the crisis coming?” Nobody had tangible answer for that. However, after serious inspections it was understood that lots of people had understood separate pieces of the picture, but nobody had been able to take an overview and see that a crisis coming. People were doing what they have paid for, but nobody could have seen the whole picture and join it up. 

Furthermore, the most important reason why the policy makers were so blind was the entire system was fragmented. Macroeconomists had looked at economic statistics but ignored the finer details of finance. Banking regulators had watched individual banks but didn’t look at the Nonbanks. Some financiers working in the private sector banks had been experts how the shadow banks worked, but they didn’t speak with economists in the central banks. 

Facebook after examining the problems in the silo based companies tried to expand their business not depending on silos. They understood that eventually they will come to a point where they must decide how they will grow. Before that, they tried to maintain the communication between the people in different departments. They knew that many Silicon Valley companies disappeared due to their rapid expansion. 

Although Facebook was a good example for defeating silos, they started to see themselves in danger due to being a single giant silo against other companies.

According to the book the silos can be broken down by using or applying the following ways:

The successful companies started to work with the people who are even working under silos can travel in a mental sense if not physical sense, that set people free from silos. If nothing else, it enabled them to imagine a different way of living, thinking and classifying the world. 

Some of the companies worked on more transparent and colliding architectures where the people run across each other. This had increased the engagement and interaction between them. 

They tried to apply Hackathons or Bootcamps where different people coming different functions become the same team member. 

The employees were put under rotation programs so that they begin to understand what the other department or unit stands for. 

The companies started to apply collaborative payment schemes whereby they didn’t force separate groups under the organization to compete with each other. 

The data sharing among the staff was increased so that they all started to benefit from data. The data owners didn’t continue to insist on resisting data sharing. This enabled everyone to interpret information.

Some of the companies assigned cultural translators (not accounting for more than 10% of the staff) who are able to move between specialist silos and explain to those sitting inside one department what is happening elsewhere. 

The companies started to question whether their classification systems on the organization were outdated or not. 

Lastly, they understood that as anthropology states there are always better ways or models where the humans can live. Therefore, the successful organizations always question to find better ways for them.

5 Aralık 2022 Pazartesi

“Çalışılmayan Bir Dünya” Adlı Kitaptan Notlar

Kıymetli okurlarım merhaba,

Makinaların hayatımıza girmesi ile birlikte, birçok fütüristin veya düşünürün çalışmalarında insanın ileride ne ile meşgul olacağını tartıştıklarını görüyoruz. Kimi zaman bazı düşünürler insanın mutlaka kendine bir çalışma alanı bulacağından bahsederken bazıları da insanın gereksiz hale bile düşebileceğini öngörüyorlar. Hangisinin doğru olduğunu bilmiyoruz fakat hepsinin kendi içinde bir doğruluk payı olabilir. Bu anlamda Daniel Susskind’in “Çalışılmayan Bir Dünya” adlı kitabından aldığım notları sizlerle paylaşmak istedim.

1890 büyük dışkı krizi New York ve Londra gibi büyük kentlerde önemli ölçüde problemlere neden oluyordu. Çünkü bu kentlerde at arabalarının her türlü ulaşımda kullanılıyor olması atlara olan talebi artırmış ve atların hep yollarda olması nedeniyle yollardaki at pisliklerini de dayanılmaz seviyelere ulaştırmıştı. Hatta sorun sadece at pislikleri değil, atların ölülerinin de yollarda sahipsiz şekilde çürümeye bırakılmasıydı. Görünen oydu ki ilerleyen zamanlarda yollarda metrelerce at pisliği veya ölüsü yer alacak ve bunları temizlemek imkansız hale gelecekti. 

Fakat sonra farklı bir şey oldu ve içten yanmalı motorun üretimi ve bunun hızlıca araçlarda kullanılması ile birlikte 1920’lerde yollarda neredeyse at kalmamış, sadece motorlu araçlar seyretmeye başlamıştı. 

At bir anlamda emekliye ayrılmış, yerini makinaya teslim etmişti. Amerikalı ekonomist Wassily Leontief yazdığı bir makalede makinanın zamanında atlara yaptığını yakın bir zaman sonra insanlara da yapacağını ileri sürmüştür. Kısacası arabalar ve traktörler atlar için ne anlama geliyorsa robotlar da insanlar için aynı anlama geliyor olabilir. 

Leontief yalnız da değildi. Kendisinden yaklaşık 50 yıl önce ünlü İngiliz ekonomist Keynes teknolojik işsizlik kavramından bahsetmişti. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte işsizlik ortaya çıkabileceği gibi çalışılan saat sayısı da azalacak, insanlar çok daha fazla boş zaman bulabileceklerdi. Keynes bu görüşünde hatalı sayılmaz. Çünkü günde 15 saat çalışan işçiler günümüzde günde 12 saat hatta günde 8 saat çalışır hale gelmişlerdir. Belki bu noktada Keynes‘in 1930 yılında ileri sürdüğü yüz yıl içerisinde günde 3 saat çalışma hedefinin bir hayli gerisinde olabiliriz. Fakat makinalarla birlikte çalışmaya alışan insanoğlu bundan yüz yıl öncesine göre hem daha az çalışmaktadır hem de işsizlik oranları yüz yıl öncesinden çok da farklı değildir. 

Keynes yaptığı tanımamada ise şöyle demektedir: “Teknolojik işsizlik işgücünün ekonomik kullanım yöntemlerini keşfetme hızımızın, işgücünün yeni kullanım alanlarını bulma hızımızı aşması durumunda gerçekleşir.”

İnsanların teknolojiden korkmaları son yüzyıl içinde meydana gelmiş değildir. 19. yüzyılın başında dokuma tezgahlarını tahrip eden işçilerden dolayı İngiliz parlementosu bir yasa çıkartıp makineleri tahrip etmenin idam ile cezalandırılacağını söylemişti. Hatta kısa bir süre içinde birkaç kişi yargılanarak idam edilmişti. Ertesi yıl ceza hafifletilerek Avustralya’ya sürgüne çevrildi.

Hatta 19.yy başında David Ricardo daha önceki görüşünü değiştirerek makinaların insanların yararına değil zararını olacağını ifade etmişti. Fakat başka ekonomistlere göre, makinalar daha fazla ürettikçe insanlar da daha fazla tüketecekler, böylece toplam ekonomik büyüklük artacak ve insanlar daha fazla gelire ulaşabileceklerdir. Bu sebeple makineleşmenin bir olumsuz yanı yoktur. Günümüze kadar da bunun böyle olduğunu ifade edebiliriz. 

Örneğin bankacılıkta sıklıkla kullanılan ATM lerden bahsedebiliriz. ATM lerin devreye girmesi ile gişe görevlileri para ödeme ve alma noktasında daha serbest kalmış fakat diğer taraftan müşterilerine yüz yüze destek vermek ve finansal danışmanlık yapmak gibi başka alanlara da yönelmeyi başarmışlardır. Bu da şubeye gelenlerin daha iyi hizmet almasını sağlamış ve bankaların müşteri sayısını artırmıştır.

Makineleşme vasıflı işçi ile vasıfsız işçi arasındaki uçurumu da ortadan kaldırmıştır. Buna göre bir makine ile çalışan vasıfsız bir işçi, bir vasıflı işçi kadar hatta onun ötesinde üretim yapabilmektedir. Bu durumda vasıflı bir işçiye gerek yoktur. İşte bu noktada yıllarını bir iş öğrenmek için geçirmiş olan bir işçi makinenin devreye girmesi ile tamamen gereksiz hale düşebilir.

Makineleşmenin olumlu olduğunu düşünenler ise bazı örneklerle teknolojik iyimser olarak görünmeye çalışıyorlar. Örneğin 1950 verilerinde sıralanan 271 meslekten sadece asansör operatörlüğünün otomasyon yüzünden ortadan kalktığını görebiliyoruz. Dolayısıyla gelecekteki teknolojiler giderek daha fazla rutin görevlerde yer alan insanları ikame ederken geriye kalan rutin olmayan görevlerde de insanlara destek olacaklardır.

OECD tarafından yapılan araştırmalarla belirlenen otomasyona geçilmesi en kolay olan işlere daha çok yoksul ülkelerde rastlanmaktadır. Hatta ülkelerin içinde bile çok farklı durumlar göze çarpabilmektedir. Örneğin İspanya’da otomasyona geçebilecek olan işler ile geçemeyecek olanlar arasında 12 puanlık bir fark varken Kanada’da bu sadece %1’dir. Bu durumda makinalaşma ile birlikte yoksul ülkelerin diğerlerinden daha fazla etkileneceğini düşünebiliriz.

Diğer taraftan işgücünün düşük maliyetli olduğu ülkelerde ne kadar verimli olursa olsun pahalı bir makine satın almak ekonomik açıdan pek mantıklı olmayabilir. Bu mantık kimilerine göre temizlik, kuaförlük ve garsonluk gibi düşük maaşlı işlerde otomasyon riskinin neden düşük olduğunu açıklar. Bu meslekler sadece rutin olmayan görevler gerektirmekte kalmaz aynı zamanda düşük ücretli mesleklerdir. Buna bir örnek verelim. Günümüzde arabaların büyük kısmı el ile yıkanıyor. Araba yıkama dünyasındaki otomasyon süreci neden geri vitese taktı? Yapılan araştırmalar bunun nedenlerinden birinin göçmenler olduğunu söylüyor. 2004’te 10 Doğu Avrupa ülkesi Avrupa Birliği’ne üye oldu ve bu ülkelerden İngiltere’ye gelen göçmenler düşük maaşlı işlerde çalışmaya başlayarak daha verimli olan araç yıkama sistemlerinin önünü kesti. 

İktisat tarihinin en büyük gizemlerinden biri, sanayi devriminin neden Fransa ya da Almanya’da değil de İngiltere’de gerçekleştiğidir. İktisat tarihçileri bunun sorumlusunun nispi maliyetler olduğunu söyler. O dönemde İngiliz işçilere ödenen maaşlar diğer ülkelere oranla çok daha yüksek, enerji maliyetleri ise çok daha düşüktü. İşgücünden tasarruf edilmesini sağlayan bol ve ucuz yakıtlarla çalışan yeni makinaların kurulması, diğer ülkeler açısından değil ama İngiltere açısından mantıklıydı.

Antik Yunan Şairi Arhilohos şöyle der: “Tilki birçok şeyi bilir ama kirpi önemli tek bir şeyi bilir.” Buna göre bir yığın konu hakkında pek az şey bilen insanlar (tilkiler) ile bir konu hakkında çok şey bilen makineler (kirpiler) karşı karşıya geliyor. İnsanlar pek çok şey hakkında az şey bilirken makineler veya yapay zeka bir şey hakkında her şeyi bilmektedir. O sebeple bildiği konuda insanlardan daha iyi olabilmektedir. 

Yapay zekanın insanların ifade edemediği tanımlanamaz kuralları ortaya çıkardığını biliyoruz. Makineler zımni kuralları anlaşılır hale getirerek rutin olmayan görevleri rutin görevleri dönüştürüyor. Ancak bundan daha önemli olan şey, birçok makinenin artık insanların uyguladıkları kurallarla alakası olmayan yepyeni kurallar geliştiriyor olmasıdır.

Teknolojinin hayatımıza girmesi ile birlikte işini kaybeden insanlar olacaktır. Bunun temelde üç nedeni vardır. Bunlar; beceri uyuşmazlığı, kimlik uyuşmazlığı ve konum uyuşmazlığıdır. Beceri uyuşmazlığı yeni teknoloji ile birlikte çalışan insanların bunu kullanabilme becerilerinin yeterince olmamasıdır. Kimlik uyuşmazlığı ise nitelik açısından kendi kimlikleri ile uygun olup olmadığını sorgulayan insanların yeni işleri kabul etmemesidir. Örneğin gençlerinin yaklaşık %70 inin üniversite mezunu olduğu Güney Kore’de kendilerine teklif edilen işlerde çalışmaya hevesli olmayan bir gençlik görmekteyiz. Son olarak da konum uyuşmazlığı vardır. Tahmin edilebileceği gibi mevcut işlerin farklı coğrafi bölgelerde olması insanların gerekli beceriye veya isteğe sahip olmalarına rağmen bu işe gidebilmek için taşımalarının gerekmesi bunu mümkün kılmamaktadır. 

Teknolojinin işsizlik yaratacağı fikrine karşı olanlar hep pastanın büyüyeceğini ve herkesin bundan fayda göreceğini söylerler. Oysa İngiltere’de tarım sektöründe bu böyle olmamıştır. 1860’tan bu yana reel üretim beş katına çıkmasına rağmen çalışan sayısı %90 azalmıştır. 

Diğer taraftan makineleşme ile birlikte insan işgücü ucuzlayacaktır. Bu da insanların talep ettikleri ücreti geriye çekmeleri ile birlikte işverenler tarafından makinelere değil insanlara bir kayış olmasını sağlayacaktır. Bu durumda atların başına gelen insanların başına gelmeyebilir. Çünkü atların becerisi tükenmişti. Onlara koşmak veya sürmek dışında iş veremezsiniz. Oysa insanlar yeni beceriler edinebilir ve bunları iş hayatlarında kullanabilirler.

Hatta insanlar bugün bile insan emeğinin olduğu işlere daha fazla değer atfetmeye başlamışlardır. Örneğin bir barista tarafından hazırlanan bir kahve yerine bir makine tarafından hazırlanan kahveyi tercih etmemeleri daha olasıdır. Belki bundan birkaç yıl sonra bir sosyal insiyatif olarak tüketiciler, insan emeğinin olduğu ürünleri tüketmeyi daha fazla tercih edebilirler. Böylece insanların kendi kendilerine destek vermeleri sağlanabilir.

Yukarıda anlatılanların tümünün yanında hükümetlerin çok yoğun bir işsizliğe izin vereceklerini de düşünemiyoruz. Özellikle işsizlik ile çalkalanan ülkelerde hükümetler değişebilmekte ve Hitler gibi diktatörler ortaya çıkabilmektedir.

İki tür sermaye vardır. Bunlardan birincisi belirli bir anda bir ülkenin vatandaşları ve devletinin sahip olduğu piyasada alınıp satılabilen her şey anlamına gelen bildiğimiz anlamdaki finansal sermayedir. Fakat bir de beşeri sermaye vardır ki o da insanların yetenekleri ve becerileri ile birlikte ekonomiye kattıkları toplam faydadır. Bu anlamda insanlara eğitim yoluyla yatırım yapabilir, onların özel becerileri açığa çıkartılabilir ve bundan dolayı ülkeleri ve işletmeleri için ekonomik değer oluşturabilirler. 

Dünyanın her tarafında ekonomilerin büyük kısmı daha zengin ancak daha eşitsiz hale geliyor. Bu durumun temel sorumlusu ise teknolojik gelişmelerdir. Her ne kadar ekonominin büyümesi zengin veya fakir herkesi olumlu etkilese de zenginler zenginliklerine daha fazla mal katarken yoksulların ise bundan pek fazla faydalanamamaktadır. Başkan Kennedy meşhur “Yükselen dalgalar tüm tekneleri kaldırır.” sözüyle ekonomideki büyümenin toplumdaki herkese yarar sağlayacağını kast etmişti. Ancak gözden kaçırdığı nokta ise yeterince güçlü bir dalganın teknesi olmayanların boğulmasına yol açacağıydı. 

Peki, teknoloji işsizlik oluşturacaksa bundan kaçınabilmek için ne yapmak gerekmektedir? 

İnsanlar bu soruya en kestirme yoldan eğitim şeklinde cevap veriyorlar. Eğitimde öyle bir noktada olmalı ki insanlara rutin işleri değil rutin olmayan işleri öğretmeli. İnsanlara ne öğretirsek öğretelim eldeki materyali makinaların sahip olmadığı insani becerilerden yararlanacak şekilde ele almamız gerekmektedir. Teknolojinin hızlı geliştiği ve değiştiği bilindiğine göre insanların hayatlarının her aşamasında yeni eğitimler almak noktasında hazır olmaları gerekmektedir. Diğer taraftan eğitime tepkiler de yok değildir. Özellikle üniversiteyi yarım bırakmış hatta hiç üniversiteye gitmemiş insanların daha sonra kurdukları girişimlerinin dünya çapında başarılı olması üniversite eğitiminin sorgulanmasına sebep olmuştur. Hatta birçok insan üniversitelerin değer katma konusunda değil yetenekli insanları tespit etme konusunda başarılı olduğunu söylemektedir.

Diğer bir çözüm ise devletin işini kaybedenlere destek olmasıdır. Beveridge raporu olarak bilinen 1942 tarihli raporda, “İş sahibi olanlar, çalışamayanlara ve çalışacak durumda olan ancak geçici bir süreliğine işsiz kalanlara destek olmakta kullanılacak bir sandığa katkıda bulunacaktır. İşsizler bu sandıktan yardım aldıkları süre boyunca mesleki eğitim alacaklardı.” Bu rapor daha sonra birçok sosyal güvenlik paketiyle uygulamaya konuldu fakat yine de toplu bir teknolojik işsizliğe katkı verecek düzeyde bir reform içermiyordu. 

Bir başka çözümde de insanı ikame eden robotların vergilendirilmesi gündeme getirilmiştir. İşveren nasıl çalıştırdığı insan için vergi ödemek zorunda ise çalıştırdığı robotlar için de aynısını yapmalı ki insanlar haksız bir rekabetin içinde kendilerini bulmasınlar.

Konuşulan bir başka çözüm de devletin çalışsın veya çalışmasın herkese bir gelir sağlamasıdır. Buna evrensel temel gelir (ETG) denmektedir. Bu aslında yeni bir çözüm değildir ve ilk taslağı Thomas Paine tarafından 1796 yılında gündeme getirilmiştir. Bu gelire sahip olabilmek için o ülkenin vatandaşı olmak gerekmektedir. Aksi takdirde insanlar evrensel temel gelir prensibi ile çalışan ülkeye gelirler maaşlarını alırlar ve ülkelerine geri dönerler. ETG’ye getirilen en yoğun eleştiri ise insanları çalışmamaya teşvik edeceğinin düşünülmesidir. Buna göre devlet desteği çalışma isteğini ortadan kaldıracak, çalışanları daha az çalışmaya, işi olmayanları da evlerinde oturmaya teşvik edecektir. Bunun için de insanlardan ETG kapsamına girerlerse ekonomik anlamda katkı yapamasalar bile bunun yerine kendilerinden sosyal bir katkı beklenebilir. Bunlar entelektüel veya kültürel uğraşlar ya da diğer insanların bakımı veya onlara destek olmak olabilir.

ETG konuya sadece ekonomik açıdan bakmaktadır. İnsanların çalışıyor olması sosyalleşmelerini sağlamakta ve hayatlarına anlam katmaktadır. İnsanlar sadece evlerine gelir getirebilmek için değil dışarıda bir işi başarabilmek için de çalışıyorlar. O nedenle teknolojik işsizlik insanların hayattan soğumalarına, psikolojik problemler yaşamalarını neden olabilir.

Alfred Marshall “insan yapacak bir iş, aşacak bir güçlük bulmazsa kısa sürede yozlaşır” der ve ekler “Akıl ve beden sağlığı için yorucu işler yapmak gerekir.” Ona göre çalışmak sadece para kazanmakla değil yaşamın bütünlüğü ile ilgili bir şeydir. 1929 ekonomik krizi o ana kadar insanların yaşamış olduğu en derin ekonomik sarsıntıydı. 1929 yılında kütüphaneden kişi başına ortalama 3,23 kitap alınırken bu sayı 1931’de 1,6’ya inmişti. İnsanlar siyasi parti üyeliğini bırakmışlar, kültürel etkinliklere katılamaz olmuşlardı. Sadece bir yıl içinde spor kulübünün üye sayısı %52, müzik kulübün üye sayısı %62 azalmıştı. İşsiz insanlar her zamankinden daha ağır yürüyor, daha sık duruyorlardı. İş Freud’a göre sosyal düzenin kaynağı, Weber’e göre kutsal bir inanç, Jahoda‘ya göre ise hayata kural getiren ve yön veren bir şeydi. Bu da insanların sosyal hayattaki anlam arayışına katkı sağlıyordu. 

İş sadece çalışanın hayatına anlam katmakla kalmaz, başkalarına anlamlı bir yaşam sürdüğümüzü göstermemize, sosyal statü ve saygınlık kazanmamıza olanak tanımak gibi önemli bir sosyal boyutu içerir. Bu nedenle işsizlerin daha fazla depresyona girmesinin, utanç hissi ile yaşamasının ve intihar oranlarının çalışanlara göre 2,5 kat daha fazla olmasının nedenlerinden biri budur.

Görüldüğü gibi teknolojik işsizliğe tam olarak bir çözüm bulunduğu söylenemez. ilerleyen zamanlarda bunları sıkça konuşacağa benziyoruz. Hepinize iyi okumalar dilerim. 

29 Ekim 2022 Cumartesi

Buyology Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba sevgili okurlarım,

Bazı kitaplar vardır bir süre sonra tekrar okumak istersiniz. Ben de bundan yaklaşık yedi yıl önce okuduğum Buyology adlı kitabı tekrar okuyup içinde aldığım notları sizlerle paylaşmak istedim. 

İnsanın karar alma davranışı beni çok etkiliyor. Rasyonel davranması beklenen insanın her kararında böyle davranmaması birçok biliminsanını bu noktada araştırmaya yöneltmiş. Buyology’i yazan Martin Lindstrom da bunlardan biri. Şimdi gelin hep beraber aldığım notlara bakalım.

İnsanların göğüslerinde çeşitli markaların isimlerini taşımasını anlamak güç. Onların bize para vermesi gerekirken bizim onlara para verip bir de onların kocaman logolarını üzerlerimizde taşımamız çok anlamsız. 

Nöropazarlama kavramı, yaşamlarımızda her gün aldığımız satın alma kararlarına yön veren bilinçaltı düşünceler, arzular veya duyguları ortaya çıkarmak için bir anahtardır. Bu kavramı öğrenmeye çalışan ve kullanan birçok şirket vardır. Bu şirketler belki de etik dışı olarak tüketicilere ürünlerini daha fazla satmak için çeşitli yöntemler denemektedir. Bunları anlamak için kitaptaki örnek ve deneylere göz atmakta fayda var.

Bu deneylerden birinde sigara paketlerinin üzerinde yer alan çeşitli fotoğraf veya uyarıların sigara kullanımı üzerinde etkisi olup olmadığı araştırılmış. Buna göre belirtilen resim ve uyarıların hiçbir olumlu etkisinin olmadığı ortaya çıkmış. Hatta bu fotoğraflar sigara içenlerin beynindeki arzu noktası olarak bilinen akumben çekirdeği denilen bölgeyi uyarıyordu. Bu bölge vücut bir şeyi arzuladığında ışımaya başlayan uzmanlaşmış nöronlar zinciridir. İlgili bölge bir kez uyarıldığında tatmin olmak için sürekli daha yüksek dozlara ihtiyaç duyar. Bu sebeple bu uyarıların insanları daha fazla sigara içmeye özendirdiği ortaya çıkmış.

Pepsi firması bir tadım testi yapar. Deneklere birinde Pepsi Cola, diğerinde ise Coca Cola yer alan bardaklar uzatılır. Hangi markayı denediğini bilmeyen insanların yarısından çoğunun Pepsi Cola’yı tercih ettiği anlaşılmış. Bu her ne kadar Pepsi yetkililerini sevindirse de sonuçlar itibariyle Coca Cola pazar payında lider olmayı sürdürüyor. Bunun sebeplerinden biri birer yudum alınan tadım testlerinde daha şekerli olan Pepsi Cola’nın gönüllülere daha şekerli gelmesi şeklinde açıklanmış. Çünkü bir bardak içildiğinde Coca Cola şeker dengesini daha fazla koruyabiliyor. İkinci neden ise Coca Cola’nın içecek reklamı değil, iyi anları hatırlatan reklamlar yapmasıydı. Bunu sanıyorum Türkiye’deki reklamlardan da rahatlıkla anlayabiliriz.

Yukarıda belirtilen testin ikinci aşamasında deneklere hangi ürünü tükettikleri de söylenmiş. Bu şekilde tadım yapanların %75’i Coca Cola’yı tercih edeceğini belirtmiş. Sonrası daha da ilginç. Markanın ismini bilip de deneyenlerin beyinlerinde duygusal bölgenin daha fazla harekete geçtiği ve deneklerin akılcı düşünme ile (daha güzel tat) duygusal düşünme (daha güzel bir yaşam) arasında çatışma yaşadığı belirlenmiş. Buradan da anlaşılıyor ki bizi duygular aracılığı ile yakalayan markalar bizde belki itiraf edemesek de büyük bir sadakat oluşturuyor. 

Özellikle 20.yy ın ikinci yarısında yükselişe geçen davranışsal iktisat da bunu söylüyor. İnsanlar rasyonel finansal kararlar almaktan çok duygusal kararlar alıyorlar. Çünkü beynin büyük kısmı bilinçli düşünmeden çok otomatik süreçlerin hakimiyeti altındadır. Kısa sürede verdiğimiz kararların birçoğunun altında duygular yer alır.

Bu durumda reklamlar önemli oluyor diye düşünebilirsiniz. Evet kesinlikle öyle ama bir sorun var. 1965 yılında sıradan bir tüketici izlediği reklamların üçte birini aklında tutabiliyordu. 1990’da bu oran %8’e, 2007’de ise sadece %2’ye indi. Belki farketmediniz ama bunu siz de yaşıyorsunuz. Örneğin dün akşam gösterilen bir araç reklamı. Bir araç hızla manzarası şahane olan bir yolda ilerliyor, kavşaklardan güzelce geçiyor ve geride bir toz bulutu bırakıyor. En sonunda da markanın ismini ve değer önerisini görüyorsunuz. Fakat işin kötü tarafı bu tarz reklamları tüm araç markaları yapıyor. Bunları birbirinden ayıramıyorsunuz. Yani Toyota’nın reklamı Renault ile karıştırılabiliyor. 

Bu sebeple reklamlar yerine artık daha çok marka yerleştirmeleri görüyoruz. ABD’de düzenlenen bir yarışma programına Coca Cola ürün yerleştirme yapar. Ford ise klasik reklamlar ile programda var olmaya çalışır. Coca Cola ustaca yerleştirilmiş bardaklar, kola şişesini andıran koltuklar, kendi rengini andıran duvarlar gibi tasarım ögeleri ile programla bütünleşir. Oysa Ford bunları düşünmeyip her zaman yaptığı reklamlar ile programda yer alır. Program sonrasında Coca Cola’nın bilinirliği artarken Ford’un ise pazar payı kaybettiği anlaşılmış. 

Başkasında gördüğümüz ve beğendiğimiz kıyafet, cep telefonu, kulaklık vb. Ürünleri alma eğiliminde olduğumuzu kabul etmemiz lazım. Bunun sebebi beynimizde yer alan ayna nöronlardır. Bu hücreler karşıdaki o ürünü kullanırken ne hissediyorsa onu hissetmemizi sağlar. Başkası gülerken neden güldüğümüz, başkası acı çekerken neden üzüldüğümüz, başkası esnediğinde neden esnekliğimizi merak ediyorsanız bu hücrelerin sorumlu olduğunu söyleyebiliriz. Hatta başta itici bulduğumuz (örneğin Crocs terlikler) bir ürünü etrafımızda çokça görünce biz de denemek isteriz. Böylece satın alma kararlarımızda ayna nöronlar fazlaca etkili olur.  Bu nöronlar tek başına çalışmazlar. Başkasında gördüğümüz ve beğendiğimiz bir ürüne biz de sahip olursak nasıl bir keyif yaşarız düşüncesi ile dopamin hormonu salgılanır. Böylece özellikle mağaza içerisinde hızlıca duygusal bir karar veririz ve ürünü düşünmeden satın alırız. Sonra dışarı çıktığımızda mantıklı düşündüğümüzde keşke almasaydım deriz ama iş işten geçmiştir. 

Yapılan bir deneyde bir grup yaşlıya bazı sözcükler gösterilmiş. Olumlu sözcükler gösterilenlerin %10’unun yürüyüşlerinde düzelme görülmüş. Bu da olumlu sözcüklerin hayatımızı nasıl olumlu etkilediğini gösteriyor. Diğer taraftan olumlu sözcükler ve gülen yüzler satın alma kararları vermemizi sağlayabilir. Yapılan bir markalama çalışmasında Parfüm şişelerinin üzerinde yer alan ve birçok insanın bilmediği şehir isimleri, hepimizin tatile gitmek için can attığı Paris, Roma, Londra gibi isimlerle değiştirilmiş. Yapılan işlem sonucunda insanların daha çok satın almaya başladığı görülmüş.

Çalınan müziklerin veya sesli ikazların da hareket tarzımızı değiştirdiğini biliyoruz. Örneğin mağaza içinde çalınan sakinleştirici müzikler satın alma davranışımızı olumlu etkiliyor. Yaya geçitlerinde (Hollanda’da uç örneği var) yer alan ve süre azaldıkça hızlanan uyarılar yayaların daha hızlı hareket etmesini sağlıyor. 

Başta televizyonlar olmak üzere dünyanın hemen her yerinde sigara firmalarına getirilen reklam yasaklarının ardından bu firmalar nöromarketing çalışmalarına başladılar. Böylece içerisinde sigara içilebilecek bir mekana girdiklerinde tüketiciler sigara firmalarını hatırlatan renklerde bar düzenleri, özel tasarımlı mobilyalar, küllükler, yer döşemeleri görebiliyorlar. Akıllarına da hemen ilgili firma gelebiliyor. 

Bir İngiliz tütün firması 1997 yılında uygulanmaya başlanacak tütün yasağının arefesinde, yayınladığı tüm reklamlarda logosunu mor bir zemin üzerine yerleştirmeye başlamış. Yasak başladığında şirket marka isminden veya sigaradan tek söz etmeden sadece bu mor zemini kullanarak otobanlarda bilboard reklamı yapmış. Daha sonra yapılan bir araştırmaya göre çoğu tüketici nedenini bilmemesine rağmen bu firmanın ürünlerini aldığını söylemiş. 

Yine sigara üzerinden devam edelim. Hepimizin bildiği kamu spotları vardır. Burada sigaranın zararları anlatılır. Bu tarz spotlar sigara tiryakilerine gösterilmiş. Bunun sonucunda sigara tiryakilerinde bir isteksizlik oluşacağı yerde izledikleri spotlarda yer alan keyifli ortamlardan etkilenerek canları daha fazla sigara çekmiş. 

Ritüellerin de tüketimimiz üzerinde önemli bir etkisi var. Örneğin Guiness marka bira firmasının yaptığı çalışma. 1990’ların başında bu firma pazarda kan kaybetmekteydi. Çünkü biranın köpüğü bardakta uzun süre kalmakta ve bardağın yüzeyinin durulması için 10 dakika beklemek gerekmekteydi. Zamanın önemli olduğu bu zamanlarda tüketiciler başka firmalara yönelmekteydi. Sonra firmanın aklına bir şey geldi ve şöyle dedi: “Sabredenler iyi şeyleri hak ederler. Kusursuz bir bardak 119,53 saniyede dolar.” Sonra Guiness satışları artmaya başladı. 

Ritüeller veya batıl inançların üzerimizde şöyle bir etkisi var. Bunlar ile birlikte kontrolün bizde olduğuna inanmaya başlıyoruz. Bu da bizi psikolojik açıdan rahatlatıyor. Talih kurabiyesinden çıkan rakamlarla Loto oynamak, havuza para atıp terfi beklemek gibi batıl inançlar ne olursa olsun bizim konuya olan güvenimizi olumlu etkiliyor. Bunun tersi de olabiliyor. Ayın 13’üne gelen bir cuma günü trafik kazaları Londra’da %51, Almanya’da ise %32 artmış. Fakat buna sebep olan günün şanssız bir gün oluşu değil, buna inananların içinde bulundukları endişeli ruh haliymiş.

Dini inançlarımızın da tüketim davranışımız üzerinde önemli bir etkisi vardır. Örneğin İsrail’den ABD’ye kutsal toprak taşıyan bir şirket önemli hacimlerde satış yapabilmişti. Bunun yanında İrlanda göçmenlerine yönelik olarak İrlanda toprağı getiren şirket de özellikle kendi toprağında gömülmek isteyen İrlandalılar için bir değer önerisinde bulunmuştu. 

Dini inançlarımız farklı olsa da on noktada benzer davranışlar içine girebiliyoruz. Bunlar; aidiyet duygusu, net bir vizyon, düşmanlara karşı güçlü olma, duyulara seslenme, öykü anlatımı, ihtişam, inanç yayma, simgeler, gizem ve ritüeller. 

Örneğin gizem konusunda biraz bahsedelim. Coca Cola’nın gizli bir formülü olduğu ve bunun sıkıca korunduğu hep anlatılagelmiştir. Ayrıca Nike’ın logosunun hiçbir logoyu beğenmeyen kurucusunun kendisine teklif edilen herhangi bir logo ile değil de boş bir alana attığı “tik” işareti ile ortaya çıktığı söylenmektedir. Hatta bir örnek de bir yanlışlık sonucu Hindistan’da meydana gelmiştir. Unilever’de çalışan bir yetkili şampuanların üzerine tamamen şaka yollu “X-9 Faktör içermektedir” yazmıştır. Bunlar bir yanlışlık sonucu tüm ülkeye gönderilmiştir. Daha sonra yanlışlığı düzeltmek isteyen firma şampuanlar tüketilince bu ibareyi kaldırır. Fakat tüketiciler isyan ederler. X-9 Faktör her neyse onu geri istemektedirler. Oysa bunun hakkında hiçbir fikirleri yoktur. 

Güçlü markaların beynin bellek, duygular, karar alma ve anlamlandırma ile ilgili bölgelerini zayıf markalara göre daha fazla hareketlendirdiği anlaşılmıştır. İlginç olan, dinsel ögeler gösterilen inanç sahibi insanlarda da bu bölgelerin hareketlenmiş olmasıydı. Buradan yola çıkarak güçlü markaların sanki birer dinmiş gibi insanları etkilediği anlaşılmıştır. 

Birçok lastik markası vardır. Bunların hepsi neredeyse birbirinin aynısıdır ve benzer değer önerileri taşırlar. Fakat siz gidip bunlardan sadece bir tanesini seçersiniz. Bunun sebebi markanın kullandığı semantik imleçlerdir. Örneğin Michelin’in şişme adamı hem şirin hem de darbelere karşı dayanıklı mesajını vermektedir. 

Yazar bir bankanın şubelerinin pembeye boyanmasını teklif ettiğini söylüyor. Bunu yapan bankanın başarılı olduğunu ifade ediyor. Çünkü insanlar küçüklüklerinde para biriktirmek için kullandıkları pembe şişman domuzları hatırlamışlar. 

Hareketli caddelerde ışıklı panoların yer aldığını görmüşsünüzdür. Markaların logolarını gözünüzün içine girebilecek gibidir. Oysa araştırmacılar bu kadar yoğun görsel yüklemenin sadece insanların gözünü parlatmaya yaradığını, ürün satışlarına etkisinin olmadığını keşfettiler. Bunun yanında görsel imajlar ses ya da koku ile eşleştiğinde çok daha fazla etkin olabiliyor. Hepimiz çocukluğumuzda kokladığımız bir kokuyu hemen hatırlarız. Ya da eskiden gösterimde olan reklamlar bizi duygusal anlamda yakalar. Benim aklıma “Bisküvi denince akla hemen onun adı gelir. Eti, Eti, Eti…” jingle ı geldi. Hepimiz çocukluğumuza dönmez miyiz?

Ses oldukça önemli bir duygu oluşturucudur. Bunun için cipslerin en iyi çıtırtıyı çıkarması amacıyla deneyler yapılmaktadır. Araçlardaki kapı kapanma seslerini düşünün. McDonalds’taki pipetin kola bardağına girerken yaydığı gıcırtılı aklınıza getirin. Hepsi zihnimizde o marka veya eylemle bir bütün oluşturuyor. Ses sadece marka ile bir etkileşim oluşturmuyor aynı zamanda insan faaliyetlerinin de düzenlenmesine yardımcı oluyor. Yukarıda bunlardan biraz bahsetmiştik. Klasik müziğin Kanada’da parklarda ve metro istasyonlarında suç oranını azalttığı tespit edilmiş. Londra’da da metrolarda kapkaçın azaldığı belirlenmiş. 

Kaç yaşında olursanız olun, Johnson Bebe şampuanını kokladığınızda bebekliğinize gidersiniz. Belki de bunu farketmezsiniz. Çünkü tüm duyularımız arasında en derinlere inen koku duygusudur. Mağaza yöneticileri taze ekmek veya çörek kokusuna dayanamayacağımızı bilirler. O sebeple birçok hipermarkette fırın vardır. Bu bizim karnımızı acıktırır ve hiç almayacağımız ürünleri satın alırız. 

Bir diğer önemli konu ise insanlara bir marka ile ilgili soru sorulduğunda verdikleri yanıtların beyin faaliyetleri ile tutarlı olmamasıdır. İnsanlar belli bir markayı satın alacaklarını söylerlerken beyin faaliyetleri ise farklı bir markaya ilgileri olduğunu göstermiş. Bu da insanlara anket yapmanın çok da yararlı olmayacağını bize ifade ediyor. 

Ünlü insanların reklamlarında yer alması firmaların satışlarını artırmaya yetiyor mu? Pek olmuyor. İnsanlar daha çok kendileri gibi olduğunu düşündükleri insanların tanıttığı markaları alma eğilimini gösteriyorlar. 

Lüks malların satın alınmasında yazının en başında belirtilen akumben çekirdeği faaliyete geçip bir ödül beklentisi içine giriliyor. Diğer taraftan mantıklı karar almaya çalışan beyin parçasında da bir ışıma görüntüleniyor. Bu da duygusal karar ile mantıksal karar arasındaki çatışmayı gösteriyor. Fakat daha sonra lüks malda önemli bir indirim olduğunda karşıtlık azalıyor ve satın alma mantıklı hale geliyor. 

Fakat indirim yapmak öyle kolay bir şey değil. Araştırmalar bir markanın bir markanın bir kez indirim yaşanması sonrası yeniden eski değerine gelmesi için yedi yıl geçmesi gerekiyor.

28 Ekim 2022 Cuma

“Değişen Beynim” Adlı Kitap Özeti

Merhaba kıymetli okurlarım,

Bugün Sinan Canan tarafından yazılmış olan “Değişen Beynim” adlı kitaptan aldığım bazı notlarımdan bahsetmek istiyorum. Kitap beyin üzerine yazılmış hakikaten güzel eserlerden bir tanesi. O sebeple alıp okumanızı önemle tavsiye ederim.

Kitapta genel olarak insan beyninin ne kadar mükemmel olduğu ve bizim bunu keşfetme noktasında ne kadar yavaş ilerlediğimiz konusu ele alınıyor. İnsan beynini oluşturan parçalar, beynin faaliyeti ve dışarıdaki olayların beyin üzerindeki etkileri gibi konular oldukça ilgi çekici.

Özellikle karşılaştığımız olaylar çerçevesinde zihnimizin nasıl bir düşünme sistemi içine girdiği ve bunların etkisi altında karar alma mekanizmamızın nasıl ilerlediği konuları oldukça ilgimi çekiyor. Şimdi aldığım notlara birlikte bakabiliriz:

Öncelikle eğitim konusu ile başlayalım.

Yapılan bir deneyde fare yavruları iki ayrı kafese konuluyor. Kafeslerden biri standart bir kafes iken diğeri oyuncaklarla zenginleştirilmiş bir kafes oluyor. Bir süre sonra yapılan değerlendirmeye göre oyuncaklarla zenginleştirilmiş olan kafeste büyütülen hayvanlar diğer farelere göre zeka testlerinde daha üstün çıkıyorlar. Yol ve yön bulma, strese dayanıklılık gibi testlerde de daha üstün başarılar sergiliyorlar. 

Bakıcıları tarafından sevgi gösterilen yavru farelerin daha hızlı ve sağlıklı büyüdüğü, kanser ve enfeksiyon gibi sağlığı tehdit eden durumlara karşı daha dayanıklı oldukları biliniyor.

Eğitimdeki en önemli sorun insanların yaşlara göre gruplara ayrılmasıdır. Günümüzde herkesin beyin gelişiminin farklı seyir izlediğini ve yaşın asla belirleyici olmadığını kesin olarak biliyoruz.

Eğitim bireysel bir iştir. Öğrencileri standart testlere tabi tutmak, insana koyun muamelesi yapmakla eşdeğerdir.

Beynimiz duygusal olarak bağlantı kurmadığı hiçbir şeyi kayıt altına almaz. Öğrenmemizin ve dünyayla iletişim kurmamızın temelinde duygular yatar.

Eğitimin büyük çoğunluğu teknik bilgilerin öğretilmesinden oluşuyor. Harekete ve yaratıcılığa dair bütün uğraşlar ise yan ders veya boş zaman değerlendirme gibi görülüyor.

Sanayi devrimi dönemi için tasarlanan ve belli meslek kollarına kalifiye eleman yetiştirme mantığına dayalı eğitim, hiçbir zaman insanın zihinsel gelişimine uygun olarak tasarlanmamış ve insanın bilişsel zenginliğini dikkate alacak bir vizyona sahip olmamıştır.

Doğuştan gelen reflekslerimiz nelerdir, bir de ona bakalım. 

Yeni doğan civcivler üzerinde yapılan bir deneyde, civciv kafesine yırtıcı bir kuşun gölgesini temsil edecek olan bir haç işareti yansıtılır. Bu gölgenin üst tarafı civcivlere yaklaştığında civcivlerin panik içerisinde etrafa kaçıştıkları gözlemlenir. Yeni doğmuş ve henüz bir yırtıcı ile karşılaşmamış olan civcivlerin doğasında doğuştan gelen bir yırtıcıdan kaçma refleksi olduğu sonucuna varılır. 

Birçok canlı doğuştan gelen adalet duygusuna sahiptir. Maymunlarla yapılan deneyler eşit bir görev karşılığında farklı bir ödül verilmesi durumunda daha az değerli ödülü alanın öfkelendiğini gösteriyor. 

Oksitosin hormonu annelerin beyinlerindeki korku merkezinin faaliyetini geçici olarak engeller ve böylece yavrularını dış tehditlere karşı korumak için daha korkusuz olmalarını sağlar. 

Oksitosin diğer hormonlar gibi yaşamımız için oldukça önemli hormonlardan bir tanesidir. Özellikle sosyal korku veya sosyal bağlanma konularında oksitosinin merkezi bir rol oynadığı belirlenmiştir. Bu hormonun insanların sosyal korkularını önlemede önemli olduğunu biliyoruz. Peki bu hormon ne zaman daha fazla salınmaktadır, şimdi onlara bakalım. 

İhtiyacı olan birine yardımda bulunmak, bir arkadaşına sevgi ile sarılmak, sosyal medyada eski bir paylaşımın beğenilmesi, komedi gösterilerini izlemek, güneşli bir günde yürüyüş, size güvenen insanlarla birlikte olmak, sakinleştirici müzikler dinlemek, derin nefes egzersizleri ve yumurta, muz, acı biber yemek.

Ayrıca bu hormon bedenimizin salgıladığı en önemli iltihap engelleyicilerden biridir. 

Beynimizin sürekli gelişimine de değinelim. 

Bugün bildiğimiz kadarıyla beynimizin birçok bölgesi her yaşta yeni sinir hücreleri üretebilme kapasitesine sahiptir. Omuriliğimizden kaslarımıza, beynimizin üst katmanlarından omuriliğimize kadar giden sinir hücreleri dışında birçok sinir hücresi yenilenebiliyor.

Taksi şöförlerinin beynin navigasyon sistemi gibi görev yapan hippokampus bölgesinin diğer meslek gruplarına göre %30 daha büyük olduğu tespit edilmiştir. Taksi sürücülüğü çocuklukta başlayan bir süreç değildir. Bu sebeple yetişkinlikte de beynin geliştiğini bu şekilde ispat edebiliyoruz. 

Beynin bazı bölgeleri normalde yapamadığı işleri yapabilir seviyeye gelebiliyor. Örneğin dokunma duygusu ihtiyaç duyulduğunda önemli oranda gelişebilmektedir. Gözleri görmeyen insanların Braille alfabesini kolaylıkla öğrenmesinin buna bir örnek olduğunu söyleyebiliriz. Yarım beyinle veya beynin %80’ninin çalışmadığı durumda yaşayan insanlar olduğunu biliyoruz. Çünkü beynin diğer kısımları artık olmayan kısımlarının yerini alabiliyor. 

Halk arasında yer alan beynimizin ancak %10’unu kullanabiliyoruz söyleminin de yanlış olduğunu, beynimizin tüm parçalarını her zaman kullanabildiğimizi söyleyebiliriz. 

Müziğin de beyin üzerinde önemli etkileri mevcuttur. Çalınan bir müzik ile yapılan bir gürültüyü bile beyin ayırt edip farklı tepkiler geliştirebiliyor. Müzisyen olmayan insanlara herhangi bir konuşma dinletildiğinde beynin analitik çözümlemeden sorumlu sol beyni faaliyete geçiyor. Aynı insanlara müzik dinletildiğinde bütüncül örüntüyü anlama çalışan sağ beyin faaliyete geçiyor. 

İnsanı insan yapan en önemli beyin bölgelerinden biri frontal lob denilen yerdir. Bir kaza sonucu bu bölgesi hasar alan Phineas Gage isimli birinin eskiden çok sevilen bir insan olmasına rağmen gösterdiği tavır değişiklikleri ve gayri ahlaki davranışları sebebiyle toplumdan dışlanması en bilinen olaylardan biridir. 

Hippokampusu olmadığı için yeni hafıza oluşturamayan bir hasta iki yeni doktorla tanıştırılır. Bunlardan biri hastaya çok iyi davranırken diğeri hastaya çok kötü davranır. Ertesi gün aynı doktorlar ile hasta tekrar bir araya getirilir. Hastan yeni hafıza oluşturamamasına rağmen bir önceki gün kendisine iyi davranan doktorla el sıkışırken, diğer doktora elini uzatma noktasında tereddüt eder. Bu durum da bize hafıza oluşturamayan hastalarda bile duyguların bir şekilde kaydedildiğini gösterir.

Yapılacak bazı hareketlerin beynin üzerinde bir etkisinin olduğunu biliyoruz. Örneğin ayna karşısında kendinize gülmek daha mutlu hissetmenizi sağlıyor. Güneşli havada güneş gözlüğü takmak da insanları mutlu hissettiriyor. Çünkü güneş gözlüğü takmayanlar kaşlarını çatıyor ve beyin bunu olumsuz bir durum olarak algılıyor. 

Modern yaşamdaki birçok stres faktörü normalden fazla şekilde sempatik sinir sistemini (otonom sinir sistemi) çalıştırdığı için beden faaliyetimizi bozuyor. Hatta sadece geçmişte yaşadığımız olumsuz bir olayı bile hatırlasak yine bu sistem çalışıyor ve kendimizi mutsuz hissediyoruz. Özetle kimyamız bozuluyor. 

Biraz da bağımlılıktan bahsedelim.

İnsan beyni hoşa giden davranışları tekrarlama ve pekiştirme eğilimindedir. Bu sebeple dopamin adı verilen bir madde salgılar. Aslında bu sistemin temel özelliği insanı hayatta tutabilmek için insana iyi gelen maddelerin kodlanmasıdır. Çünkü bu maddelerden her yerde ve her zaman bulmak eskiden mümkün değildi. Fakat şimdi insanlar alkol, şeker vb. maddeleri her yerde bulabildikleri için rahatlıkla sınırsız şekilde tüketebiliyorlar. Bu da bağımlılığa neden oluyor.  

Fareler üzerinde yapılan bir deneyde kafesin içerisine bir pedal konulur. Bu pedala basıldığına farenin beynindeki dopamin merkezine düşük voltajla elektrik verilir. Böylece fare pedala basmaktan keyif almaya başlar. Bu öyle bir hale gelir ki bu keyfine olan bağımlılıktan dolayı yemek yemeyi bile unutur ve açlıktan ölür. 

Örüntüleri dolduran beynimiz neler yapıyormuş bir de ona bakalım.

Beynimiz hatıralarımızda yer alan birçok olayda kesintiler olması durumunda aslında hiç yaşanmamasına rağmen araya yeni anılar ekleyerek bunları doğal akışındaymış gibi doldurabilmektedir. Bu durum bizim olayları daha kolay hatırlamamıza neden olurken bazen de hiç yaşanmamış olayları yaşanmış gibi anlatmamıza da neden olur. 

Diğer taraftan saniyede 40 defa yanıp sönen ampullerdeki görüntüleri, sık sık tekrarlanan ses atımlarını bir araya getirerek bir bütün olarak anlamamızı sağlar. Aksi takdirde yaşam imkansız hale gelirdi. 

Diğer bir örneği de göz kırpmalarımız olarak verebiliriz. Tamamen otomatik olarak yaptığımız bu kırpmalar çok kısa süre içinde de olsa görüntü kaybına neden olur. Fakat beyin onu öyle şekilde tamamlar ki biz bunu fark etmeyiz. 

Beynimiz biz farkında olmasak da uzuvlarımız arasındaki titreşimleri ve uzuv hareketlerimizi tahmin ederek veya planlayarak elimize aldığımız bir kitabı rahat okumamızı, araç kullanırken doğru sürüş yapmamızı sağlar. Fakat bunun yanında başkasının bize uzattığı bir yazıyı kendi elimize almadan okuduğumuzda hafif de olsa bir stres yaşarız. Başkasının kullandığı araçta midemiz bulanabilir. 

Sol beyin motor işlevleri açısından baskındır. Bu sebeple önemli bir kısmımız sağ elle yazarız. İnsan topluluklarının %5-10 unda görülen sol el kullanma durumunda ise sağ beyin motor faaliyetlerinde daha baskın olur. 

Akıl yürütme, rasyonel düşünme, analitik düşünme gibi faaliyetlerde sol beyin; bütünü görme, yaratıcılık, sanat, örüntü yakalama gibi alanlarda da sağ beyin etkilidir. 

Ülkemiz eğitim sistemi sol beyin odaklıdır. En önemli dersler rasyonel düşünceyi ön plana alan matematik, fen, fizik, kimya gibi birimlerdir. Sağ beynin daha etkin olduğu resim, müzik, sanat, beden eğitimi gibi alanlarda ise eğitimin daha çok boşluk doldurma şeklinde diğer derslerden vakit buldukça yapılan bir faaliyet olduğunu görüyoruz. 

Bir de Akış kavramından bahsetmemiz gerekiyor. 

İnsanlardaki akış hali performansın zorlandığı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Bu halde şu durumlar gözlenmektedir; Ön beyinde faaliyet azalması, zaman algısının değişmesi, örüntü algısından duyu dışı algılamaya (beş duyumuzla hissetmediğimiz ama yine de olduğuna inandığımız durumlar) geçiş, sınırları yıkma ve yaratıcılık bunlara örnek olarak verilebilir. Sanıyorum bir önceki yazımda özetlediğim Abraham Maslow’un İnsan Psikolojisi üzerine kitabını değerlendirirken değindiğim kendini gerçekleştirme halinin bu olduğunu söyleyebiliriz. 

Kitapta daha birçok konudan ve örnekten bahsedilmiş. Mutlaka alın ve okuyun derim. 

İyi okumalar

19 Eylül 2022 Pazartesi

“İnsan Olmanın Psikolojisi” Adlı Kitap Özeti

Merhaba sevgili okurlarım,

Sanıyorum Abraham Maslow’u hepiniz tanırsınız. Meşhur “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” adlı modeli ile hepimizin bir dönem ders kitaplarına konuk olmuştur. Kendisinin kaleme aldığı “İnsan Olmanın Psikolojisi” adlı kitabından sizler için aldığım notları aşağıda paylaşmak istiyorum.

Bu paylaşımlara başlamadan önce Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde gösterdiği kendini gerçekleştirme aşamasından kitapta sık sık bahsedildiğini belirtmek gerekir. Maslow’a göre kendisini gerçekleştirmiş insanları incelemek bize kendi yanlışlarımızı, eksiklerimizi ve ne yöne doğru geliştiğimizi görme olanağı verecektir. Kendini gerçekleştiren, temel gereksinimleri doğal olarak doyurulmuş insan, çevresine çok daha az bağımlı ve çok daha fazla özerktir. Kendi kendini yönlendirmektedir. Diğer insanlara gereksinim duymak bir yana onlar tarafından engellenmesi bile olasıdır.

Kendini gerçekleştiren insanlar, dış dünyayı yalnızca kendilerinden değil, genelde insanlardan da bağımsız şekilde algılamayı başarırlar. Bu durum yaşadığı yüce anlarda yani doruk deneyimleri sırasında ortalama insan için de geçerlidir. Kendini gerçekleştiren insanların, normal algılarında ve ortalama insanın daha çok aradığı sırada gerçekleşen doruk deneyimlerinde, algının ben-aşkın, kendini unutan, bensiz bir niteliğe büründüğü ortaya çıkmaktadır. Yani güdülenmemiş, kişisel olmayan, arzusuz, bencil olmayan, gereksinim duymayan, bağlantısız bir algı söz konusu. Ben merkezli değil nesne merkezli bir algı olabilir.

Doruk deneyimler yaşayan ortalama bir insanın öznel olarak uzay ve zamanın dışında olduğunu söylemek doğru olacaktır. Yaratıcılığının taştığı anlarda, şair ya da ressam, çevresinden ve geçen zamandan habersizdir. Kendine geldiğinde ne kadar zamanın geçtiğini söyleyemez. Doruk deneyim sırasında kişi, genellikle tüm kapasitesini en iyi şekilde kullandığını ve gücünün doruğunda olduğunu hisseder. Kendini diğer zamanlara göre daha akıllı, kavrayışlı, kıvrak zekalı, güçlü ya da çekici bulur. En iyi durumdadır, göz kamaştırıcıdır, formunun zirvesindedir. Bu durum çevresindeki insanlar tarafından da fark edilebilir. Kısacası doruk deneyim yaşayan bir insanın bir anlık süre için kendini gerçekleştirdiğini söyleyebiliriz.

Kendini gerçekleştirmek, insanın gençlikte yaşanan eksiklik duygusu ve mevcut yaşamının nevrotik sorunlarından bağımsızlaşması ve bu yolda yaşamın gerçek sorunları ile yüzleşmesi, bu sorunlara katlanması ve boğuşması bağlamında tanımlanabilir. Diğer bir deyişle kendini gerçekleştirmek sorun olmaması anlamına değil geçici ya da gerçek dışı sorunlardan gerçek sorunlara eğilmek anlamına gelir.

Kendini gerçekleştiren insanlar bilinmeyenden, gizemden ve karmaşadan görece daha az korkarlar. Çoğunlukla böyle durumlar onlara olumlu bir şekilde çekici gelir. Karmaşık durumları seçici bir yaklaşımla ele alır, düşünür ve özümserler. Kendilerine sunulan kültüre daha az bağımlıdırlar. Başkalarının sözlerinden, isteklerinden ve kendilerini alaya almalarından daha az korkarlar. Diğer insanlara daha az gereksinim duyarlar. Bu nedenle de onlara daha az bağımlı olmakta, daha korkutucu ve daha az düşmanca davranmaktadırlar. Kendilerine gülünmesinden ya da onaylanmamaktan daha az korkarlar. Kendilerini duyguların akışına bırakabilirler.

Kendi yaşamlarımızı yönetebilme şansına sahip olduğumuz zaman daha sağlıklı, mutlu ve üretken olabiliyoruz. 

İnsanın içsel doğası hayvanların içgüdülerinin tersine güçlü, egemen ve yanılmaz değildir. Zayıf ve hassastır. Alışkanlıklara, kültürel baskılara ve olumsuz tavırlara kolaylıkla yenilir. 

Hasta insanlar hasta bir kültürün ürünleridir. Sağlıklı insanlar ise ancak sağlıklı bir kültürde yetişebilirler. Bununla birlikte hastalıklı insanların yaşadıkları kültürü daha da bozdukları, sağlıklı insanların ise daha sağlıklı bir kültür oluşturduğu da bir gerçektir. 

Eksikliğe güdülenmiş insan, güçlü bir şekilde gelişime güdülenmiş insana göre, diğer insanlara çok daha fazla bağımlıdır. Daha az gelişmiş insanlar, sınıfların ve kavramların kesin sınırlarla ayrıldığı ve erkek-dışı, yetişkin-çocuk, iyi-kötü vb de olduğu gibi Aristocu bir dünyada yaşarlar. Aristo’ya göre A A’dır ve onun dışında her şey A olmayandır. Ancak kendini gerçekleştiren insan için A ve A olmayan birbirinin içinde erimiş ve bir olmuştur. Bir insan aynı zamanda hem iyi hem de kötüdür, hem erkek hem dişi, hem yetişkin hem de çocuktur. Tek bir doğrultuda ele alınamaz.

Bir insanın kişilik problemi olduğunu düşünüyorsanız önce onu iyi tanımalısınız. Örneğin birey bir topluluk tarafından benimsenmiyor olabilir. Eğer topluluk kokuşmuş bir kültüre, züppe bir anlayışa sahipse buna uyum sağlamamak mı iyidir, sağlamak mı? Örneğin bir köle kendisini tutsak edenlere uyum sağlamalı mıdır? Davranış sorunu yaşadığı iddia edilen bir çocuk belki de sömürüye veya baskıya karşı böyle davranıyordur.

Görüldüğü gibi kişilik sorunları çoğunlukla insanın aldığı psikolojik yaralara, gerçek içsel doğasının uğradığı saldırılara karşı bir başkaldırdır. Bu durumda hastalıklı olan böylesi bir saldırıya başkaldırmamaktır.

Dünyayı gerçek, somut biçimi ile mi görüyoruz? Yoksa dünyaya yansıttığımız kendi sınıflamalarımız, dürtülerimiz, beklentilerimiz ve soyutlamalarımız doğrultusunda mı? Ya da dobra dobra sormak gerekirse görüyor muyuz yoksa kör muyuz?

Maslow iki sevgi türünden bahsediyor. V sevgisi bir başka kişinin varlığını duyulan, gereksinimsiz ve bencil olmayan sevgidir. E sevgisi ise eksiklik sevgisidir. Karşıdakine olan bencil ve gereksinim sevgisidir. V sevgisinde kaygı, kin gütme en alt düzeydedir. E sevgisinde ise her zaman için bir derece kaygı ve kin söz konusudur.

Sağlıklı gelişim sürecini kişinin tüm yaşamı boyunca yaşadığı sonsuz özgür seçim koşulları olarak düşünebiliriz. Kişi; güvenlik ile gelişim, bağımlılık ve bağımsızlık, gerileme ve ilerleme, olgun olmamak ile olgunluk ve bunların getirileri arasında bir seçim yapmak zorundadır. Güvenlik kaygıyı da hazzı da birlikte getirir. Gelişim de öyle. Gelişimden duyulan haz ve güvenliğin yarattığı kaygılar güvenlikten duyulan hazzı ve gelişimin yarattığı kaygıları aştığında biz de gelişmeye başlarız.

Kişiliğin genel hastalığının; gelişimi, kendini gerçekleştirmeyi, tümüyle insana ulaşmayı tamamlayamama hali olduğu düşünülmektedir. Hastalığın tek olmasa da ana kaynağı özellikle yaşamın erken dönemlerinde yaşanan engellenmelerdir. Engellemeler katlanabileceğinden daha ağırsa ve onu ezerse, bunlar travmatik olarak değerlendirilir ve yararlı olmaktan çok tehlikelidir.

İlerleme küçük adımlar halinde gerçekleşir. İleri doğru atılan her adımı olası kılan ise güvende olunduğu, güvenli bir yuvadan bilinmeze doğru hareket edildiği duygusu ve geri dönüşün mümkün olduğununun bilinmesidir. Emekleyen bebeğin, annesinin dizi dibinden bilinmeyen bir çevreye yönelmesini bir örnek olarak alabiliriz. Bebek odayı önce gözleriyle keşfederken annesine bağlı kalacaktır. Daha sonra annesinin verdiği güvenle küçük gezintilere çıkmaya başlar. Annesi birden bire ortadan kaybolursa kaygılanmaya başlayacak ve eski güvenliğini geri isteyecektir. Buradan da anlaşılabileceği gibi güvenlik ile gelişim arasında yapılacak bir seçimde normal şartlarda güvenlik baskın çıkacaktır.

Bir birey hatta bir çocuk kendi seçimini kendi yapmalıdır. Onun yerine hiç kimse sürekli seçim yapamaz. Yoksa bu durum kendisini zayıf düşürecek, kendine olan güvenini azaltacak ve deneyimden aldığı hazzın önüne geçecektir. Kendi yargıları ve duyguları ile diğer insanlarınki arasında ayrım yapamayacaktır.

Bir bireyin sürdürülebilir gelişimi için kendisine yalnızca önermeli fakat az da zorlamalıyız. Yalnızca ileri yönlendirmeye çalışmamalı, yaralarını sarması, gücünü toplaması, durumu gözden geçirmesi için geri çekilmesine, hatta ilkel becerilerini ve daha alçak hazlara dönmesine de saygı duymaya hazır olmalıyız. Bu şekilde gelişim için cesaretini yeniden toplayabilmek şansını yakalayacaktır.

Çocukların ilerlemek veya gelişmek istemeleri durumunda anne veya babaları tarafından engellenmeleri ya da alaya alınmaları gibi bir durumla karşılaşılırsa çocuk duracak ve geri çekilecektir. Böyle durumlarda da güdülerin canlı kaldığı ama doyurulamadığı, hatta güdülerin ve kapasitenin yitirildiği hastalıklı dinamikler ve nevrotik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.

Gelişim için seçim koşullarının özgür olması ve çocuğun engellenmemesi gerekmektedir. Eğer seçim başkasının iradesine göre yapılırsa, benlik ortadan kalkabilir. Böylece çocuk duyduğu korku yüzünden kendi haz ölçütüne olan güvenini de yitirecektir.

Psikolojik bozukluklarımıza saplanmakla kalmayız, kişisel gelişimden de kaçınırız. Çünkü gelişim de başka türlü bir korkuya, zayıflık ve yetersizlik duygularına yol açabilir. Bu nedenle en iyi yönlerimize, yeteneklerimize ve yaratıcılığımıza karşı da direnir hatta onları yadsırız. Kendi büyüklüğümüze karşı bir savaş veririz. İnsanın içinde bulunduğu en büyük çıkmazlardan biri de budur. Hem korkağız hem de ilahi izler taşıyoruz. 

Çok fazla şeyi bilen insanlar başkaldırmaya eğilimli olacaktır. Sömüren de sömürülen de bilgiyi, uyumlu bir köleye uygun olmayan bir şey olarak görecektir. Bu tip bir durumda bilgi çok sakıncalıdır. Ne yazık ki bu gibi durumlara okullarda da rastlanır. Sorusunu sakınmayan, sürekli araştıran, akıllı bir öğrenci özellikle de öğretmeninden daha akıllı ise “ukala çocuk” olarak adlandırılacak, disipline ve öğretmenin otoritesini yönelik bir tehdit olarak algılanacaktır. 

Bilginin peşine kaygıyı azaltmak için düşebildiğimiz gibi, kaygıyı azaltmak için bilgiden kaçıyor da olabiliriz. Bunu açıklamak gerekirse; ilgisizlik, öğrenme zorlukları, yapmacık aptallık bir savunma yöntemi olabilir. İnsanlar bilmekten korkmaktadır. Çünkü bilgi eyleme geçmemize neden olur. Bu nedenle çoğunlukla bilmemek daha iyidir. Bildiğiniz zaman yuvadan dışarı çıkmanız ve güvenliğinizi tehdit etme pahasına bir şeyler yapmanız gerekir. 

Şöyle demek güzel olabilir; Bilmek kaygıyı arttırır, kaygı da bilgiyi.

Bunu örnek olarak II. Dünya Savaşı’ndaki toplama kamplarının hemen yanında oturan Almanları verebiliriz. Bu insanların yapmacık bir aptallık takılmaları kesinlikle kendi yararlarına olmuştur. Çünkü bilselerdi ya bu konuda bir şeyler yapmaları gerekecekti ya da ödlekçe davrandıkları için kendilerini suçlu hissedeceklerdi.

Kitapta okunacak ve üzerinde düşünülecek çok fikir var. Okumanızı şiddetle tavsiye ederim.


30 Ağustos 2022 Salı

“Alibaba’nın Dünyası” Adlı Kitaptan Notlar

Merhaba sevgili okuyucularım,

Geçmiş günlerde okuduğum ve Alibaba’da Uluslararası İletişim Başkanı olarak görev yapmış Porter Erisman tarafından yazılmış olan “Alibaba’nın Dünyası” adlı kitapta gözüme çarpan notları sizler için bir araya getirmeye çalıştım. 

Porter Erisman yaklaşık sekiz yıllık Alibaba kariyerinde, şirketin sıfır noktasından başlayıp binlerce çalışana sahip ve halka arz edilmiş bir firma haline gelme yolculuğuna tanıklık etmiş biridir. Ayrıca Alibaba’nın kurucusu Jack Ma’nın da yanında yer alarak ondan ne dersler alınabileceğini değerlendirmiştir. Bu özette de daha çok Jack Ma ve Alibaba şirketinin girişimcilere ne dersler verdiğini göreceğiz.

Jack Ma girişimcilerin “Tavşan kadar hızlı fakat kaplumbağa kadar da sabırlı olmalarını” öğütlemektedir. 

Her girişimci gibi onun da büyük hayalleri vardı ve başarısızlıklardan dolayı karamsarlığa düşmüyordu. Örneğin Alibaba’yı Avrupalı yatırımcılara tanıtacakları Berlin’deki toplantıya sadece altı kişi katıldığını görünce ekibine dönüp “Bir sonraki gelişimizde bu salonda yer kalmayacak” demiştir. 

Rakibin faaliyetini kopyalamanın en sonunda başarısızlık getireceğini düşünen Ma, kendisine verilen eBay ile ilgili bir kitabı okumayı reddedip “Onların yöntemini kopyalamak istemiyorum” demiştir. 

İşler ne kadar değişirse değişsin, şirket ne kadar büyürse büyüsün iyi bir yöneticinin her zaman kendi olması gerektiğini savunmuştur. Kendisine “Sizin film kahramanınız kimdir?” diye sorulduğunda, “Forrest Gump” diye yanıt vermiştir. Buna şaşıran gazetecilere de şöyle bir açıklama yapmıştır. “Evet o adamı gerçekten severim. O filmi yaklaşık on kez izledim. Her ne değişirse değişsin, senin sen olduğunu bana öğretti. Ve ben halen on beş yıl önceki, ayda sadece 20 Dolar kazanan adamım.”

Ma ne zaman ekibinden hedef belirlemelerini istese ekibi hep makul hedefler koyardı. Ma bunların üzerinden geçip rakamları üçe dörde katlayınca “Hayal etmezseniz asla olmaz” derdi. Yılın sonunda hedeflerin üzerinde performans gerçekleşmiş olurdu. 

Alibaba ve grup şirketi Taobao tarafından eBay’e bakınca hiçbir zaman başarılı olunamaz gibi geliyor. Oysa Taobao yıllar içerisinde eBay’in Çin’deki faaliyetlerine karşı oldukça başarılı olmuştu.

Ma, kurulacak şirketin bir insan ömrüne sahip olması gerektiğini ifade ediyordu. Ona göre 102 yıllık bir şirket ömrüne göre bir planlama yapılmalıdır. Ma, “Bugün zordur, yarın daha zordur ama yarından sonrası güzeldir.  Fakat şirketlerin çoğu yarın gece ölür ve ertesi sabah güneşin doğuşunu görmez” Diyor. 

Alibaba’nın inancına göre müşteri birinci, çalışanlar ikinci, yatırımcılar üçüncü sırada önemlidir. 

Jack, “Eğer tavşanları kovalayan bir kurtsan tek bir tavşana odaklan. Tavşanı yakalamak için kendini değiştir ama tavşanı değiştirme” demiştir. Şirketler bir süre sonra esas misyonlarını unutur ve hedeflerin arasında kaybolurlar. İş modellerini değiştirmesine rağmen Alibaba hiçbir zaman “iş yapmayı kolaylaştırmak” olan esas misyonunu kaybetmedi. 

Ona göre en iyi olmak pazarda birinci olmaktan önemlidir. Sanırım bunun birçok örneği hemen hepimizin aklına gelecektir. Ben Nokia diyeyim, gerisini siz getirin…

Jack temkinli biriydi. Ona göre yağmur yağmıyorken şemsiye almak gerekliydi. Krizde iflas eden şirketlerin çoğu basit tedbirlerle kendilerini koruyabilecekken, daha fazla kazanmak uğruna birçok yatırıma girdikleri aşamada nakde ihtiyaçları olduğu için batmışlardır. 

Bedelsiz olmak da bazen bir iş modeli olabilir. Bunu eBay çok eleştirmişti. Fakat bu modelin çalıştığı ortaya çıktı. Bu iş modelini derinlemesine analiz eden Chris Andersen’in, Free isimli kitabını sizler için http://www.okanacar.com/search?q=Free adresinde özetlemiştim. 

Kitapta ilginç bir not daha var. Buna göre İlkbahardaysan kışa hazırlanman gerekir. Şirketlerin bazı önemli kırılma anları vardır. Örneğin halka arz gibi. Her dönüm noktası bir krize zemin hazırlar. Çünkü şirket artık aynı şirket değildir. Alibaba’nın olay örgüsü tek değildir. Aynı şey Google, Apple, Microsoft ve Facebook’un da başına geldi. Bir Golyat haline gelene kadar Davut her zaman kahramandır. Zihinsel olarak kışa hazır olduğunuz zaman hala ilkbaharda olduğunuz zamandır. 

Jack Ma eğer deneyimleri için bir kitap yazarsa adının “Alibaba ve 1001 Hata” olacağını söylermiş. Erisman’a göre Jack Ma’nın iki önemli özelliği vardır. Bunlardan biri dirençli olmak diğeri de unutmaktır. Yenilgilerle yüz yüze geldiğinde kendisinin inanılmaz derecede dirençli olduğunu ifade ederken, hatalara saplanıp geriye bakmak yerine bunları unutup devam etmeyi tercih etmesinin şirketi bugünkü haline getirdiğini söylemektedir. 

Alibaba’nın ilk ekibi seçme üniversitelerinden alınmış insanlardan oluşuyordu. Fakat ilk tökezlemede birbirlerine düştüler ve şirket başıboş kaldı. Oysa yıldız oyuncu olmayan ve birbirine denk bir ekip bu şirketi kendi egolarını bir kenara bırakıp bugünlere getirdi. 

Jack Ma’ya göre şirket içerisinde zenginliğin yayılması gerekmektedir. Buna göre şirketin hisseleri veya hisse opsiyonları çalışanlarla paylaşılmalıdır. Çalışanlar buranın kendi şirketleri olduğunu düşünmelidirler. 

Çin kuralları sürekli değişen ve hızla yenilenen bir ülkedir. Buna göre önde gelen şirketler hiçbir şeye karışmadan öylece oturup hükümet düzenlemelerinin konumlarını yüzde yüz netleştirmesini bekleyemezler. Bu sebeple adım atmalı ve bunun karşılığında kabul edilirlerse devam etmeli, edilmezlerse bağışlanmak için uğraşmalıdırlar. 

Porter Erisman’a göre hükümete aşık olmalı ama onunla evlenmemelidir. Buna göre hükümetin uygulamalarına ters hareket edilmemeli fakat diğer taraftan da hükümetle de faaliyetler anlamında aynı yolda yürünmemelidir. Şirket hem mevcut hükümete saygılı olurken hem de apolitik olabilmelidir. 

Son olarak Alibabaya göre en önemli ilişki müşteri ile olan ilişkidir. Müşteri her zaman en önemli olandır ve şirketin varlık sebebidir. Onun işi kolaylaştırılmalı ve deneyimi hep en üst düzeyde tutulmalıdır. 

Umarım beğenmişsinizdir, size iyi okumalar dilerim.