31 Ekim 2012 Çarşamba

Mali Analiz (Yatay Analiz ve Dikey Analiz) ve Yorumlanması

Dikey Analiz

Herhangi bir firmayı analiz eden bankalar, yatırımcılar, denetçiler vb. kişiler aktif veya pasif içindeki kalemlerin bilanço içinde ne kadar pay aldığı, işletmenin mevcut faaliyetlerinin nerelerde kullanıldığı, işletmenin ne kadarlık bir nakit gücü olduğu vb. konularda yorum yapabilmek isterler. İşte dikey analiz olarak isimlendirilebilecek bu analiz işletme çevresine ve işletmenin kendisine rakamsal büyüklüklerin bilanço veya gelir tablosu içinde aldığı pay konusunda bilgi vermektedir.

Yukarıda anlatılanları özetlememiz gerekirse, dikey analiz bir işletmenin o yıla ait bilanço ve gelir tablosu üzerinde yer alan kalemlerinin birbirlerine göre ağırlıklarını görmeyi sağlayan bir analiz çeşididir. Buna göre her kalemin aktif içinde ne kadarlık bir ağırlığının olduğu ortaya çıkacaktır.

Yatay Analiz
Yatay analiz bir işletmenin bilanço ve gelir tablosunda iki dönem arasındaki değişimi göstermeye yarayan dinamik bir analiz çeşididir. Dikey analizden farklı olarak bilanço ve gelir tablosu içerisinde yer alan belli kalemlerin iki farklı yıl içerisinde nasıl değiştiği göz önüne serilmektedir. Bu analiz de dikey analiz gibi firma faaliyetleri hakkında oldukça önemli bilgiler vermektedir. Örneğin bir işletmenin belli dönemler arasında nakit varlığının azaldığı ve aynı zaman diliminde alacak varlığının arttığı tespit edilmişse bu alacakların zamanında tahsil edilemediğini veya alacaklarının süresinin uzadığı anlamına gelebilecektir. Bunun yanında imalat sektöründe faaliyet gösteren bir firmanın ise hammadde stoklarının beklenenden fazla artmış olması imalat süreçlerinde bazı problemler yaşadığı anlamına gelebilecektir.

Dikey ve Yatay Analizin Yorumlanması
Söz konusu analizlerde işletmenin mali verilerinin sektördeki herhangi bir işletmeye göre paralellik göstermesi beklenir. Yapılan dikey ve yatay analiz sonucunda;
  • Hazır değerler olarak tabir edilebilecek olan kasa, bankalar ve bazı kaynaklara göre pazarlanabilir menkul değerlerin toplamının aktif içindeki payının düşük olması işletmenin ani bir nakit ihtiyacının kendi bünyesinden değil yabancı kaynaklardan sağlanacağı anlamına gelmektedir. Bu da işletmenin dış kaynak bağımlılığını ortaya koyan bir durumdur. Nakit değerlerin gereğinden fazla olması ise işletme için alternatif zarar oluşturma riskini ve likit değerlerini ticarette fazla kullanamama durumunu gösterse de bu aynı oranın düşük olmasına göre daha uygun bir durumu teşkil eder. Bu oran gittikçe azalıyorsa bu bir erken uyarı sinyali olabilir.
  • Ticari alacakların aktif içindeki payının sektörün geneline göre daha yüksek olması işletmenin alacaklarının tahsilinde problem yaşadığını, bu problemlerin işletmenin nakit döngüsünde sıkıntıya sebep olacağını, işletmenin rekabette geriye düştüğünü gösterebilir. Ticari alacaklar içinde alınan çekler de yer almalıdır. Bu oran gittikçe artıyorsa bu bir erken uyarı sinyali olabilir.
  • Senetli alacakların senetsiz alacaklara karşı daha baskın oluşu işletmenin alacaklarının daha fazla bir kısmının kıymetli evraka bağlı olduğunu ve nakde dönüşlerinin daha olanaklı olduğunu ifade etmektedir. Bu oranın zaman içerisinde senetsiz alacaklar lehine gelişiyor olması işletmenin alacak kalitesinin düştüğünü, rekabet gücünün ve pazarlık gücünün azaldığını, daha fazla taviz vererek iş almaya çalıştığını ifade edebilir. Bu sebeple bir erken uyarı sinyali olarak kullanılabilir.
  • Stokların aktif içindeki payının sektöre göre yüksek olması işletmenin stok yatırımı yapmış olabileceğini (spekülasyon amaçlı) gösterebilir. Bu olay işletmenin faaliyetleri dışında aktiviteler yapmaya çalıştığını ve risk aldığını ifade edebilir. Bunun dışında stokların fazla olması işletmenin stoklarını elde çıkarmakta zorlandığını, satış kanallarında problem olabileceğini, stokların modasının geçmiş olabileceğini gösterebilir. Bu oran gittikçe artıyorsa bu bir erken uyarı sinyali olabilir.
  • Mali duran varlıkların toplam aktif içindeki payı işletmenin bağlı değer, iştirak gibi yatırımlara verdiği önemi göstermektedir. Bu oranın zaman içerisinde artıyor olması işletmenin faaliyet dışına daha fazla yöneldiğini, ortaklarının diğer işletmelerine kaynak sağlamak için mevcut işletmeyi kullanıyor olabileceklerini gösterebilir. Bu oranın artması olumsuz anlamda bir erken uyarı sinyali olarak kullanılabilir.
  • Ortaklardan alacaklar kalemi her ne kadar bilançolarda fazla rastlanmayan bir kalem olsa da zaman zaman görülebilmektedir. Bu kalemin tüm aktife oranı işletmenin ne ölçüde kaynağı ortaklar yararına işletmeden çıkardığını ifade edebilir. Bu oranın artıyor olması olumsuz anlamda bir erken uyarı sinyali olabilir.
  • Sabit duran varlıkların aktif içindeki payının sektöre göre yüksek olması işletmenin daha fazla kaynağını bu kaleme bağladığını ve muhtemelen bir dış kaynak kullanımına ihtiyaç duyabileceğini göstermektedir. Fakat bu yatırımların özkaynaklardan veya uzun vadeli yabancı kaynaklardan karşılanması söz konusu durumun olumlu olarak karşılanması anlamına da gelebilir. Bu kalemle ilgili bir başka önemli husus da birikmiş amortismanların sabit varlıklar içindeki payının ne ölçüde oluşudur. Eğer bu oran yüksek ve giderek de yükseliyorsa bu işletmenin yakın zamanda bir yatırıma gitmesi gerektiği anlamına gelecektir. Söz konusu durum da bir erken uyarı sinyali olarak kullanılacaktır.
  • Kısa vadeli banka borçlarının toplam pasif içindeki payının yüksek oluşu işletmenin yabancı kaynak bağımlılığının olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca yabancı kaynaklardan kısa vadelilerin uzun vadelilere göre fazla oluşu da işletmenin likidite baskısı altında olduğunu göstermektedir. Bunun yanında kısa vadeli banka borçlarının fazla oluşu veya giderek artıyor oluşu işletmenin finansman giderlerinin de artıyor olması anlamına gelecektir (faiz oranlarının benzer olması kaydıyla). İşletmenin hem kısa vadeli banka borcunun pasife oranının hem de duran varlıklarının aktife oranının artıyor olması işletmenin kısa vadeli banka borcu ile uzun vadeli yatırım yaptığını göstermektedir. Bu da olumlu karşılanmamaktadır ve erken uyarı sinyali olarak değerlendirilebilir.
  • Kısa vadeli ticari borcunun pasife oranının sektöre göre yüksek oluşu işletmenin piyasadan daha rahat borçlanabildiğini, pazarlık gücünün yüksek olduğunu gösterebilecektir. Fakat bunun tersi de aynı şekilde olumsuz karşılanacaktır ve bu oranın gittikçe azalıyor olması da bir erken uyarı sinyali olarak değerlendirilecektir.
  • Senetli borçlarının senetsiz borçlarına karşı daha baskın oluşu işletmenin borçlarının daha fazla bir kısmının kıymetli evraka bağlı olduğunu ve işletmenin alacaklılarının hukuken daha korunmacı tavır izlediklerini ifade etmektedir. Bu oranın zaman içerisinde senetsiz borçlar lehine gelişiyor olması işletmenin rekabet gücünün ve pazarlık gücünün arttığı şeklinde anlaşılabilir. Bu sebeple tersi bir durum bir erken uyarı sinyali olarak kullanılabilir.
  • Ortaklara borçlar kaleminin pasife olan oranının sektöre göre yüksek oluşu işletmenin ortaklarının hukuken sermaye gibi olmasa da işletmeye kaynak aktardıklarını göstermektedir. Bunun yanında aynı kalem işletmenin kayıt dışı faaliyetlerinin kayıt altına alınmasında da kullanılmaktadır. Söz konusu kalemin artış göstermesi olumlu olarak nitelendirilebilir.
  • Uzun vadeli banka borcunun (finansal borcun) pasife olan oranının sektöre göre yüksek oluşu hem işletmenin diğer işletmelere göre finansman gideri baskısı hissetmesi hem de işletmenin uzun vadeli borçlanabilmesi sebebiyle itibarının yüksek oluşu anlamına gelmektedir. Söz konusu borçlanmanın giderek azalması ve yenisinin bulunamaması işletmenin finansman kaynaklarının azalması anlamına gelmektedir. Bu da erken uyarı sinyali olarak yorumlanabilir.
  • Özkaynakların toplam pasif içindeki payının sektöre göre düşük olması işletmenin sermaye gücünün düşük olabileceğini göstermektedir. bu oranın yıllar itibariyle düşüş göstermesi de bir erken uyarı sinyali olarak görülebilir.
  • Net satışların brüt satışlara oranının sektöre göre daha düşük olması satıştan iadelerin ve satış iskontolarının sektöre göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Bu faktör işletmenin satışlarında zorlandığını veya yaptığı satışlardan müşteri memnuniyetsizliği yaşadığını gösterebilmektedir. Bu oranın düşmesi erken uyarı sinyali olarak gösterilebilir.
  • Satılan malın maliyetinin net satışlar içindeki payının sektöre göre yüksek oluşu işletmenin maliyetlerinde sıkıntılar yaşamakta olduğunun, sektörde yaşanacak bir fiyat rekabetine karşılık veremeyecek durumda olduğunun veya teknolojisinin yetersiz olduğunun bir göstergesidir. Bu oranın gittikçe artıyor olması da işletmenin kredilerinin sıkıntıya düşmesi konusunda bir erken uyarı sinyali olarak yorumlanabilir.
  • Faaliyet giderlerinin net satışlar içindeki payının sektöre göre yüksek oluşu işletmenin pazarlama ve satış, Ar-Ge ve genel yönetim giderlerine sektörün üzerinde harcamalar yapması anlamına gelmektedir. Bu da özellikle ilgili departmanlarının doğru çalışmaması demektir. Söz konusu oranın artması da işletmenin dış kaynak ile bunları kompanse etmesi ile sonuçlanabilir. Bu da finansman giderlerinin artması anlamına gelmektedir. Söz konusu oranın artması erken uyarı sinyali olarak yorumlanabilir.
  • Finansman giderlerinin net satışlar içindeki payının yüksek oluşu işletmenin dış kaynak bağımlılığını ve yabancı kaynaklara ulaşım noktasında eksik pazarlama gücünün bir göstergesidir. İşletme bankalar ile olan çalışmalarında pazarlık gücünü ya kullanamamakta ya da kullanmakta fakat mevcut durumundan dolayı yoğun bir dış kaynak gereksinimi duymaktadır. Finansman giderlerinin net satışlar içindeki payını arttıran bir diğer unsur da kambiyo zararlarıdır. Özellikle ithalat işleri yapan firmalarda döviz kurunun artmasından hareketle herhangi bir vadeli işlem sözleşmesi ile korunma sağlamamış olmaları durumunda yüklü zararlar gözlenebilmektedir. Bu zararlar da finansman giderlerinin içinde yer almaktadır. Bu sebeple finansman giderlerinin net satışlara oranının yüksek oluşu ve zaman içinde artıyor oluşu bir erken uyarı sinyali olarak nitelendirilebilir.

13 yorum:

  1. Okan Bey merhaba. Konaklama İşletmeciliği Lisans bölümü okuyorum. Muhasebe denetimi ve mali analiz dersinde bu yatay ve dikey analiz teknikleri konusunda takıldım. İşlemler çok karmaşık şekilde ilerliyor. Tanımlara çalışarak pek bir fayda göremedim. Farklı bir biçimde anlatımı mevcut mudur sizde.

    YanıtlaSil
  2. Merhaba sitede başka mali analiz makaleleri daha var. Mesela http://www.okanacar.com/2013/03/kapsaml-bir-mali-finansal-analiz-vaka.html linkine göz atabilirsiniz. Sitenin sağ üstünde arama yerine mali analiz yazarsanız başka makaleler de çıkıyor. Umarım işinize yarar.

    YanıtlaSil
  3. çok teşekkürler paylaşım için

    YanıtlaSil
  4. merhabalar
    smmm yeterlilik sınavına hazırlanıyorum. analiz teknikleri ile ilgili yazınızdan çok faydalandım. yorumlama kısmındaki problemimi aşmış oldum . teşekkür ederim

    YanıtlaSil
  5. merhaba çimento sektörünün 2014 yılındaki standart oranlarını bulamıyorum bilanço ve oran analizi için sektör ortalamaları gerekiyor. TCMB nın sitesinde var ama tam anlayamadı. fikir verebilirmisiniz. tesekkür ederim.

    YanıtlaSil
  6. Harika olmuş . Sınava sayenizde hazırlandım teşekkür ederim

    YanıtlaSil
  7. böyle anlattılarda anlamadık mı.çok beğendim elinize sağlık

    YanıtlaSil
  8. okan bey merhaba mali analiz yorumu yapmam gereken bir odevim var fakat excel tablosu yorumlayamıyorum yardımcı olurmusunz

    YanıtlaSil
  9. Merhaba,
    Analiz açıklamalarında makul oranlar yazmıyor. başka bir makalenizde mevcut mudur?

    YanıtlaSil
  10. İyi geceler Okan bey. Banka muhasebesi ödevimizde faaliyet raporu inceledik analizler yapıp yorumladık fakat benim yorumlarım çok zayıf . Bu konu da bana yardımcı olabilirmisiniz? Size nerden ulaşabilirim?

    YanıtlaSil
  11. merhaba elimde olan dikey analiz ve yatay analiz verilerini yorumlamam gerekiyor yardımcı olabilir misiniz

    YanıtlaSil

Merhaba kıymetli okuyucularım,
Yorumları denetlemeden siteye koyamıyorum. Maalesef uygun olmayan içerikler paylaşan kullanıcılar oluyor ve bunun siteyi ziyaret eden insanları olumsuz etkilemesini istemiyorum. Vaktimin darlığından her zaman yorumlarınıza da yanıt veremiyorum. Anlayışınız için teşekkür ederim.