31 Ekim 2012 Çarşamba

Karşılıksız Çek ve Protestolu Senet Bilgileri Üzerinden Finansal Analiz

Öncelikle çekin tanınımı vermemiz gerekirse, çekin özel hükümlere tabi tutulmuş yazılı ve mücerret bir havale (banka havalesi) olduğu söylenebilir.[1] Türk Ticaret Kanunu’nda “Bir çekin keşide edilebilmesi için, muhatabın elinde keşidecinin emrine tahsis edilmiş bir karşılık bulunması ve keşidecinin bu karşılık üzerinde çek keşide etmek suretiyle tasarruf hakkını haiz bulunacağına dair muhatapla keşideci arasında açık veya zımni bir anlaşma mevcut olması şarttır. Şu kadar ki; bu hükümlere riayetsizlik halinde senedin çek olarak muteber olmasına halel gelmez. Keşideci; muhatap nezdinde çekin ancak bir kısım karşılığını hazır bulundurduğu takdirde muhatap bu kısmi karşılığın tutarını ödemekle mükelleftir. Gösterilen paraya mukabil muhatap nezdinde karşılığı bulunmadan bir çek keşide eden kimse; çekin kapatılmıyan miktarının yüzde beşini ödemekle mükellef olduktan başka hamilin bu yüzden uğradığı zararı tazmine mecburdur”[2] denmektedir. Görüldüğü gibi çek karşılığı olmasa da geçerli bir ödeme aracıdır. Fakat karşılığı olmaması keşidecinin sorumluluğunda olduğundan bir keşidecinin bunu ödeyememesi söz konusu şahsın itibarını zedeleyecek bir durumdur.

Karşılığın tam olarak bulunduğu durumlarda banka herhangi bir tedbir, haciz veya yasak kararı yoksa çek bedelini ödemek zorundadır. Ancak, keşidecinin çek hesabında çekin tamamının karşılığı bulunmayabilir. Bu durumda da, muhatap banka bu kısmi karşılığı ödemekle mükellef tutulmuştur. Bankanın kısmi karşılığı ödememesi durumunda, banka hakkında üç yüz elli TL’den üç bin TL’ye kadar ağır para cezasına hükmolunacaktır.[3]

Banka’nın her karşılıksız çekte bir de sorumlu olduğu miktar bulunmaktadır. Bu da bankaların çek müşterisi seçerken daha dikkatli davranmasını sağlamaktadır. İlgili kanunda geçen “Muhatap banka, süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için üçyüz TL’ye kadar ve kısmen karşılığının bulunması halinde ise bu miktarı her çek yaprağı için üçyüz TL’ye tamamlayacak biçimde ödeme yapmakla yükümlüdür. Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi sözleşmesi hükmündedir.

Yukarıda belirtilen sorumluluk miktarı, Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı’nca yayımlanan toptan eşya fiyatları yıllık endeksindeki değişmeler göz önünde tutularak
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî Gazetede yayımlanır”[4] denmektedir.

Görüldüğü gibi çek oldukça önemli ve kanun ile işleyişi kontrol edilmeye çalışılan ve ülkemizde oldukça yüksek hacimli olarak kullanılan bir ödeme aracıdır. Bu aracı düzgün şekilde kurallarına riayet ederek kullanmayan müşteriler hem bankalarına zarar vermekte hem de itibarlarını zedelemektedirler. Çekini ödememiş olan müşterilerin bilgileri bir merkezde konsolide edilmekte ve bankalar kredi taleplerini değerlendirdikleri müşterileri için bu merkezlerden kontrol yaptıklarında ilgili müşterilerinin karşılıksız çeklerinin olup olmadığını öğrenebilmektedirler.

Karşılıksız çeki olan müşterilerin neden ödemede sıkıntı çektikleri de araştırılmalıdır. Bunun sebebi tamamen iyi niyetli olarak çalışan fakat çok kısa süreli nakit dengesizliğinden dolayı ödemesini geciktirmiş olmalarından kaynaklanabileceği gibi bu işi kötü niyetli olarak gerçekleştiren müşterilerin davranışlarından da kaynaklanıyor olabilir.

Çekte yaşanan durumlara paralel olarak senet ve poliçe için de benzer şeyleri söylemek doğru olacaktır. Çekle farklı nitelikte olan bu kambiyo evrakları ödeme günü ödeme yapması gerekenin borcunu ödemesini sağlamak için kullanılmaktadırlar. Eğer borçlu ödeme günü bunları ödemez ise senet protesto edilir. Söz konusu protestolar da çeklerin bildirildiği gibi bir merkezde toplanır ve bankaların bunları kontrol etmesi sağlanır.


[1] Ceren Fırat, “Türk Hukukunda Karşılıksız Çek”, Yayınlanmamış Tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi, Ankara Üniversitesi SBE, 2007, s.10.
[2] 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, m.695.
[3] 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun, m.15.
[4] 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun, m.10.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Merhaba kıymetli okuyucularım,
Yorumları denetlemeden siteye koyamıyorum. Maalesef uygun olmayan içerikler paylaşan kullanıcılar oluyor ve bunun siteyi ziyaret eden insanları olumsuz etkilemesini istemiyorum. Vaktimin darlığından her zaman yorumlarınıza da yanıt veremiyorum. Anlayışınız için teşekkür ederim.