Franchising Türleri Nelerdir?

Franchising uygulamaları, tarafların konumlarına ve franchising sisteminin içeriklerine göre iki grupta ele alınmaktadır. Buna göre:

§  Uygulandığı ülkeye veya
§  İşlemlerin içerikleri ve niteliklerine göre

Sınıflandırma yapılabilmektedir.

Uygulandığı ülkeye göre yapılan franchising de kendi içerisinde aşağıdaki gibi ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrımdan aşağıda bahsedilmiştir:

§  Ulusal Franchising: Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa buna ulusal franchising denmektedir.

§  Uluslararası Franchising: Sözleşme iki ayrı ülke arasında yapılıyorsa  bu durumda uluslararası franchising olarak adlandırılmaktadır.

Sistemin içerikleri ve niteliklerine göre yapılan sınıflandırma da aşağıdaki şekilde olmaktadır:

§  Ürün ve Marka Franchisingi: Bu franchising türü satış ilişkisi çerçevesinde satıcı firmanın, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışmasını kapsamaktadır. Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasını içermektedir. Ayrıca imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahip olmaktadır. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchisingin en tipik örneklerini oluşturmaktadır.[1]

§  İşletme Sistemi Franchisingi: Burada franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılmaktadır. Daha basit bir anlatımla, bu tür franchising ‘akıl satmak’ olarak tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer almaktadır.[2] İşletme sistemi franchising'i diyebileceğimiz “Business Format Franchising” sözleşmesinde yer alan dört temel unsur ise sırasıyla; Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchiseeye izin vermekte, franchisee üzerinde sözleşme süresince devam eden bir denetim söz konusu olmakta, yine sözleşme boyunca franchisor, franchiseeye belirli yardım ve hizmetlerde bulunmakta ve bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan royaltynin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit edilmektedir.[3]

Franchising türlerine değindikten sonra şimdi de hukuksal boyutundan bahsedilecektir.

 Franchisingin Hukuksal Boyutu

Hukusal boyutun anlatılmasından önce tarafların yükümlülüklerine değinmekte yarar bulunmaktadır. Buna göre, hem franchisorun hem de franchisee nin bazı yükümlülükleri bulunmaktadır. Yukarıdaki bölümlerde her iki tarafın avantajlarında geçen bazı hususların sağlanmasından taraflar birbirlerine karşı sorumlu bulunmaktadırlar. Bu durumda franchiseenin aşağıdaki yükümlülükleri bulunmaktadır:[4]

§  Franchise işletmesinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermelidir.

§  Franchisorun verimli yönetimi için, Franchisee performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak işletme bilgilerini vermelidir.

§  Franchisorun talebi üzerine Franchisorun ve/veya temsilcinin franchiseenin işletme kayıtlarında makul zamanlarda çalışmasına izin verilmelidir.

Bunun yanında franchisorun da aşağıdaki şartları yerine getirmesi gerekmektedir:[5]

§  Bir iş sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede başarıyla yürütmelidir.

§  Zincirin isim, marka ve diğer ayırt edici özelliklerin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır.

§  Anlaşma süresince bireysel franchiseeye başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari veya teknik desteği verebilmelidir.

Yukarıda belirtilen şartların yerine getirilmesi için gerekli en önemli alt yapılardan bir tanesi franchising sözleşmesidir. Franchisor tarafından yaratılan ve geliştirilen mal ve hizmetlerin pazarlanmasını kapsayan bir çeşit pazarlama anlayışı çerçevesinde, franchisor, franchisee işletmelerini kendi sistemine üye yapmayı ve bu işletmeleri sürekli olarak maddi ve manevi açıdan desteklemeyi borçlanırken; franchisee, franchisor un talimatlarına göre mal ve hizmet sürümünü sağlama ve desteklemeyi ve satışlardan bağımsız, periyodik olarak belli bir miktar parayı ödemeyi üstlendiğini gösteren sözleşmeye Franchise sözleşmesi denmektedir.[6] Bu sözleşme Franchisor'ın sınai ve fikri mülkiyet haklarını koruma ve ortak kimliği ve saygınlığı sürdürme konusunda franchise zinciri mensuplarının çıkarlarını yansıtmalıdır. Belirtilen sözleşmede mutlaka yer alması gereken önemli konular şunlardır:[7]

§  Franchisora tanınan haklar.

§  Franchiseeye tanınan haklar.

§  Franchiseeye sunulacak olan mal ve hizmetler.

§  Franchisorun yükümlülükleri.

§  Franchiseenin yükümlülükleri.

§  Franchiseenin yapacağı ödemelerin şartları.

§  Franchiseenin ilk yatırımını çıkartmasına yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma süresi.

§  Anlaşmanın yenilenme şartları.

§  Franchiseenin franchise işini devir ve satışına hak tanıyan şartlar ve Franchisorun olası ilk alım hakkı.

§  Franchiseenin Franchisorun ayırtedici işaret, ticari ad, ticari marka, hizmet markası, dükkan tabelaları, logo ve diğer ayırtedici belirtilerini kullanma şartları.

§  Franchisorun franchise sistemini değişen yönlere uydurabilme hakkı.

§  Anlaşmanın sona ermesinin şartları.

§  Anlaşmanın sona ermesinin akabinde franchisora veya başka kişilere ait maddi ve gayrimaddi şeylerin teslim şartları.

Yapılan franchising sözleşmelerini, borçlar yasamızda yer alan satış, kira, vekalet, hizmet, hasılat hükümleri ile ticaret yasamızda yer alan acentalık müessesesinin bir karışımı olarak düşünülebilir. Ancak bu sayılan sözleşme tiplerinin herhangi birine de gerçek anlamda uyduğu da söylenememektedir. Diğer bir anlatımla “Franchising Sözleşmesi” kendisine özgü yapısı olan bir sözleşme tipidir.

 

Franchising faaliyetlerinin hukuki boyutuna baktığımızda da başlangıçta ülkemizde franchising konusundaki hukuki düzenlemeler mevcut genel kanunlar çerçevesinde yürütülmekte olduğunu fakat sonradan Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği kapsamında gerekli mevzuat uyumu gerçekleştirilerek, 13.12.1994 tarihinde ‘Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’ ve bu kanun uyarınca 1998 yılında Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan ‘Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği’ ile daha kapsamlı düzenlemelerin yapıldığını söylemek mümkündür.

---

[1] Kobifinans, “Franchising Nedir?”, http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=9405&Where=danisma_merkezi&Category=021201

[2] Kobifinans, “Franchising Nedir?”, http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=9405&Where=danisma_merkezi&Category=021201

[3] Kobibilgi, “Franchising Türleri”, http://www.kobibilgi.com/dosya_franch2.asp

[4] UFRAD, “Bireysel Franchisee'nin yükümlülükleri nelerdir”, http://www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp#soru8

[5] UFRAD, “Franchisor' ın Yükümlülükleri Nelerdir”, http://www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp#soru8

[6] Bülent S. Akpunar, “Franchising Sözleşmesi” http://www.turkhukuksitesi.com/makale_69.htm

[7] Girişim.net, “Franchising Nedir?”, http://girisim.net/franchising/franchisingnedir.htm