§ Uygulandığı ülkeye veya
§ İşlemlerin içerikleri ve niteliklerine göre
Sınıflandırma
yapılabilmektedir.
Uygulandığı
ülkeye göre yapılan franchising de kendi içerisinde aşağıdaki gibi ikiye
ayrılmaktadır. Bu ayrımdan aşağıda bahsedilmiştir:
§
Ulusal
Franchising: Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler
ya da bölgeler arasında yapılıyorsa buna ulusal franchising denmektedir.
§
Uluslararası
Franchising: Sözleşme iki ayrı ülke arasında yapılıyorsa bu durumda uluslararası franchising olarak
adlandırılmaktadır.
Sistemin
içerikleri ve niteliklerine göre yapılan sınıflandırma da aşağıdaki şekilde
olmaktadır:
§
Ürün ve
Marka Franchisingi: Bu franchising türü satış ilişkisi çerçevesinde satıcı
firmanın, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışmasını kapsamaktadır.
Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın
kullanılmasını içermektedir. Ayrıca imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde
sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahip olmaktadır.
Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri
bu tür franchisingin en tipik örneklerini oluşturmaktadır.[1]
§
İşletme
Sistemi Franchisingi: Burada franchisee ve franchisor arasında sadece ürün,
servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde
pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılmaktadır.
Daha basit bir anlatımla, bu tür franchising ‘akıl satmak’ olarak tanımlanabilir.
Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık
hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer almaktadır.[2]
İşletme sistemi franchising'i diyebileceğimiz “Business Format Franchising”
sözleşmesinde yer alan dört temel unsur ise sırasıyla; Franchisor sahip olduğu
belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchiseeye izin vermekte,
franchisee üzerinde sözleşme süresince devam eden bir denetim söz konusu
olmakta, yine sözleşme boyunca franchisor, franchiseeye belirli yardım ve
hizmetlerde bulunmakta ve bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan royaltynin
miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit edilmektedir.[3]
Franchising
türlerine değindikten sonra şimdi de hukuksal boyutundan bahsedilecektir.
Hukusal boyutun
anlatılmasından önce tarafların yükümlülüklerine değinmekte yarar
bulunmaktadır. Buna göre, hem franchisorun hem de franchisee nin bazı
yükümlülükleri bulunmaktadır. Yukarıdaki bölümlerde her iki tarafın
avantajlarında geçen bazı hususların sağlanmasından taraflar birbirlerine karşı
sorumlu bulunmaktadırlar. Bu durumda franchiseenin aşağıdaki yükümlülükleri
bulunmaktadır:[4]
§
Franchise işletmesinin gelişmesi ve franchise
sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti
göstermelidir.
§
Franchisorun verimli yönetimi için, Franchisee
performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak işletme
bilgilerini vermelidir.
§
Franchisorun talebi üzerine Franchisorun ve/veya
temsilcinin franchiseenin işletme kayıtlarında makul zamanlarda çalışmasına
izin verilmelidir.
Bunun yanında
franchisorun da aşağıdaki şartları yerine getirmesi gerekmektedir:[5]
§
Bir iş sistemini franchise zinciri haline
getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede
başarıyla yürütmelidir.
§
Zincirin isim, marka ve diğer ayırt edici
özelliklerin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır.
§
Anlaşma süresince bireysel franchiseeye başlangıçtaki
eğitimi ve sürekli ticari veya teknik desteği verebilmelidir.
Yukarıda
belirtilen şartların yerine getirilmesi için gerekli en önemli alt yapılardan
bir tanesi franchising sözleşmesidir. Franchisor tarafından yaratılan ve
geliştirilen mal ve hizmetlerin pazarlanmasını kapsayan bir çeşit pazarlama
anlayışı çerçevesinde, franchisor, franchisee işletmelerini kendi sistemine üye
yapmayı ve bu işletmeleri sürekli olarak maddi ve manevi açıdan desteklemeyi
borçlanırken; franchisee, franchisor un talimatlarına göre mal ve hizmet
sürümünü sağlama ve desteklemeyi ve satışlardan bağımsız, periyodik olarak
belli bir miktar parayı ödemeyi üstlendiğini gösteren sözleşmeye Franchise
sözleşmesi denmektedir.[6] Bu
sözleşme Franchisor'ın sınai ve fikri mülkiyet haklarını koruma ve ortak
kimliği ve saygınlığı sürdürme konusunda franchise zinciri mensuplarının
çıkarlarını yansıtmalıdır. Belirtilen sözleşmede mutlaka yer alması gereken
önemli konular şunlardır:[7]
§
Franchisora tanınan haklar.
§
Franchiseeye tanınan haklar.
§
Franchiseeye sunulacak olan mal ve hizmetler.
§
Franchisorun yükümlülükleri.
§
Franchiseenin yükümlülükleri.
§
Franchiseenin yapacağı ödemelerin şartları.
§
Franchiseenin ilk yatırımını çıkartmasına
yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma süresi.
§
Anlaşmanın yenilenme şartları.
§
Franchiseenin franchise işini devir ve satışına
hak tanıyan şartlar ve Franchisorun olası ilk alım hakkı.
§
Franchiseenin Franchisorun ayırtedici işaret,
ticari ad, ticari marka, hizmet markası, dükkan tabelaları, logo ve diğer
ayırtedici belirtilerini kullanma şartları.
§
Franchisorun franchise sistemini değişen yönlere
uydurabilme hakkı.
§
Anlaşmanın sona ermesinin şartları.
§
Anlaşmanın sona ermesinin akabinde franchisora veya
başka kişilere ait maddi ve gayrimaddi şeylerin teslim şartları.
Yapılan
franchising sözleşmelerini, borçlar yasamızda yer alan satış, kira, vekalet,
hizmet, hasılat hükümleri ile ticaret yasamızda yer alan acentalık
müessesesinin bir karışımı olarak düşünülebilir. Ancak bu sayılan sözleşme
tiplerinin herhangi birine de gerçek anlamda uyduğu da söylenememektedir. Diğer
bir anlatımla “Franchising Sözleşmesi” kendisine özgü yapısı olan bir sözleşme
tipidir.
Franchising faaliyetlerinin hukuki boyutuna baktığımızda da başlangıçta
ülkemizde franchising konusundaki hukuki düzenlemeler mevcut genel kanunlar
çerçevesinde yürütülmekte olduğunu fakat sonradan Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği
kapsamında gerekli mevzuat uyumu gerçekleştirilerek, 13.12.1994 tarihinde
‘Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’ ve bu kanun uyarınca 1998 yılında
Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan ‘Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup
Muafiyeti Tebliği’ ile daha kapsamlı düzenlemelerin yapıldığını söylemek
mümkündür.
[1] Kobifinans, “Franchising Nedir?”,
http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=9405&Where=danisma_merkezi&Category=021201
[2] Kobifinans, “Franchising Nedir?”,
http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=9405&Where=danisma_merkezi&Category=021201
[4] UFRAD, “Bireysel Franchisee'nin yükümlülükleri nelerdir”,
http://www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp#soru8
[5] UFRAD, “Franchisor' ın Yükümlülükleri
Nelerdir”, http://www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp#soru8
[7] Girişim.net, “Franchising Nedir?”,
http://girisim.net/franchising/franchisingnedir.htm
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Merhaba kıymetli okuyucularım,
Yorumları denetlemeden siteye koyamıyorum. Maalesef uygun olmayan içerikler paylaşan kullanıcılar oluyor ve bunun siteyi ziyaret eden insanları olumsuz etkilemesini istemiyorum. Vaktimin darlığından her zaman yorumlarınıza da yanıt veremiyorum. Anlayışınız için teşekkür ederim.