Franchising'in Tarihçesi

Franchising’in tarihsel gelişimi incelendiğinde M.Ö. 200 lü yıllara kadar gidilebilmektedir. Ancak yapılan işlemler nitelik itibari ile franchising ile benzerlik gösterse de o tarihte farklı şekillerde adlandırılmaktaydılar. Bu zamanlarda gerçekleştirilen ilgili işlemler günümüz franchisingine bir temel teşkil etmesi açısından önemli görülmektedir. Tarihsel gelişimine bakıldığında her ne kadar ana vatanının ABD olduğu ifade edilse de yukarıda belirtilen yıllarda Çin’de, 1600’lü yıllarda ise İngiltere’de franchising uygulamalarına rastlanmıştır.[1]

ABD’deki gelişimi 1800’lü yıllarda gerçekleşen Franchising, ABD iç savaşının ardından, 1863 yılında Singer Dikiş Makinaları şirketinin, finansal açıdan bağımsız olan işletmeleri birleştiren bir dağıtım sistemi kurması ile kendini göstermiştir. Franchising sisteminin en güçlü tanımını 1888’de General Motors ve 1902’de ilaç sektöründen Recall yapmıştır. Daha sonra araba üreticileri, Pepsi-Cola, Coca Cola Seven Up gibi alkolsüz içecek firmaları, benzin istasyonları ve çeşitli perakende satış mağazaları sisteme katılmışlardır.[2]

Yukarıda anlatıldığı gibi doğan franchising düşüncesini günümüzde 60 iş kolu uygulamaktadır. Bunlar arasında, otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, iş yardım servisleri, iş araçları, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, bilgisayar, kozmetik, perakende şatış mağazaları, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokanta gibi sektörler bulunmaktadır.[3]

Yukarıda gösterilen bu gelişimin arkasında bazı temel nedenlerin yattığı ifade edilebilir. Bu nedenler:

§  Büyük işletmelerin denetlemede güçlük çekecekleri sayıda bölgesel yatırımlara girmek istememeleri,

§  Yatırım maliyetlerinin yüksek olması,

§  Malların kalitesine, firma ismine ve üretim standartlarına zarar getirmeden ve sermayelerini kullanmadan piyasa paylarını arttırmak ve tekelci güç oluşturmak istemeleri,

§  Franchising alıcılarının hazır bir piyasaya büyük bir sermaye yatırımı yapmadan girme olanağını elde etmeleri.

 Gelinen son noktada ise aşağıdaki verilerin manidar olduğu ifade edilebilmektedir:

§  ABD’de yapılan tüm bireysel satışların %42’si franchising ile gerçekleştirilmektedir.

§  Bu sektörde 8.5 Milyondan fazla Amerikalı çalışmaktadır.

§  Bu sektörde %5’ten daha az işletme kapanmaktadır.

§  Franchising yapmayan işletmelerin %62 si ilk beş yılda kapanmaktadır.

§  Her 12 işletmeden 1 tanesi franchising yapmaktadır.

§  Her 8 dakikada bir franchising işletmesi açılmaktadır.

Franchisingin ülkemizdeki gelişimine değindiğimizde de asıl gelişimin 1980 sonrasında yaşandığını ifade edebiliriz. Bunun sebebi yaşanan finansal liberalleşme ile yabancı yatırımların ülkemize gelmeye başlaması olarak gösterilebilir. Türkiye’de ilk yerli franchising uygulaması 1985 yılında TURYAP ile başlamıştır. Türkiye’de ilk yabancı franchising uygulaması ise Dünya’nın en büyük Franchise vericilerinden biri olan Mc. Donalds ile 1986 yılında başlamıştır. Franchising sisteminin yaygınlaşması sonucunda, bu sistemin gelişmesi, sağlıklı bir şekilde yerleşmesi ve yürütülmesi, sisteme güven duyulmasının sağlanması amacıyla 1991 yılında Ulusal Franchising Derneği (UFRAD) kurulmuştur.[4]

Franchise vererek Türkiye pazarına ilk giren firmalar; McDonald’s, Pizza-Hut, Wendy’s ve Kentucky Fried Chicken gibi dünyaca ünlü fast food zincirleri olmuştur. Türkiye’ye fast-food ile giren ve özellikle hizmet sektöründe büyük ilgi ile karşılaşan franchising, özellikle son yıllarda çok hızlı bir biçimde yaygınlaşmaya başlamıştır.[5]

---

[1] Macide Soğur, İşletme Sistemi Olarak Franchising, İstanbul, DER, 1993, s. 67.

[2] Toplu Konut A.Ş., “Franchising Tarihi”, http://www.toplukonutfranchising.com/franchisingtarihi.htm

[3] UFRAD, “Franchising Nedir?”, http://www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp

[4] Rüknettin Kumkale, “Franchising”, http://www.alomaliye.com/subat_06/ruknettin_kumkale_franchising.htm

[5] Kobifinans, “Franchising Nedir?”, http://www.kobifinans.com.tr/bilgi_merkezi/021201/9404