2008 Mortgage Krizinin Bir Nedeni Olarak Çok Başlı Denetim Yapısı

ABD’de meydana gelen ve tüm dünyaya yayılan küresel krizinin en temel sebeplerinden biri de yeterli denetimin yapılamamasıdır. Bunun altında düzenleme eksiklikleri yanında çok fazla denetleyici ve düzenleyici kurumun varlığı görülmektedir.

           

Krizin özellikle mortgage sektöründeki problemlerden dolayı ortaya çıktığı gerçeğinden yola çıkarak ABD’deki mortgage sektörüne bakmamız gerekmektedir. Gayrimenkul alıcıları ile mortgage borçlanma hizmeti veren kurumlar arasında düzenlenen ve birincil mortgage piyasasında işlem gören mortgage kredilerine aracılık eden kurumlar arasında aşağıda yer alan işletmeler bulunmaktadır:[1]

• Mortgage bankacılık şirketleri (mortgage banking companies),
• Tasarruf ve kredi kuruluşları (savings and loan institutions),
• Tasarruf bankaları (savings banks),
• Küçük bankalar (community banks),
• Ticari bankalar (commercial banks),
• Kredi birlikleri (credit unions) ve
• Merkezi ve yerel konut finansman kurumları (state and local housing finance agencies),

Yukarıda yer alan kurumların hemen hepsi ayrı bir düzenleyici ve denetleyici otorite tarafından izlenmektedir. Bunlardan kısaca bahsetmeye çalışacağız. ABD bankacılık sisteminde birincil otorite olan FED; tasarruf kurumları, yabancı bankaların şube ve acentelerini düzenleme ve denetim yetkisini OCC, FDIC ve OTS ile birlikte kullanmaktadır.[2] Bununla birlikte ulusal bankalar sadece OCC’nin, yatırım bankaları ve holding bankaları sadece FED’in, tasarruf bankaları ile tasarruf ve kredi birlikleri sadece OTC’nin denetimindedir. Bu yapı içerisinde yabancı bankaların temsilcilikleri ile şube ve acentelerinin farklı otoritelere tabi olmakla birlikte şube ve acentelerinde eyalet ve merkezi hükümet lisanslı olma durumlarına göre yeniden farklı bir yapıda düzenleme ve denetime tabidir. Aynı şekilde eyalet bankalarının üye olan ve olmayan bankaları da farklı otoritelerin sorumluluğundadır.[3] Aşağıdaki tabloda bu yetki karmaşası çok açık biçimde gözükmektedir.

           

Çok başlı denetimin getirdiği sıkıntıları açıklayabilmek için iki olayı anlatmak yeterli olacaktır. ABD’de birçok eyalet aşırı riskli mortgage borçlarının menkul kıymetleştirilerek satışını önlemeye çalışmış ancak ABD Hazinesi bazı büyük bankaların istekleri doğrultusunda federal yasalar çiğnendiği gerekçesiyle buna karşı çıkmıştır. Başka bir örnek hedge fon düzenleme talepleri ile ilgilidir. SEC, 1 Şubat 2006 tarihi itibariyle yatırım danışmanlığı kanunu kapsamında kayıt yükümlülüğü getirerek, varlıkları 25 milyon doları veya yatırımcı sayısı 15’i aşan hedge fonların yöneticilerinin kayıt altına girmesini istemiştir. SEC’nin risk esaslı bir yaklaşımla çıkardığı bu yeni kural bir hedge fon yöneticisi tarafından mahkemeye taşınmış ve bölgesel yüksek mahkeme Haziran 2006’da SEC’nin yeni düzenlemesini iptal etmiştir.[4]

 

 

 

 ABD’deki Çok Başlı Denetim Yapısı

(Kaynak: Demir ve diğerleri, a.g.e., s.24.)

Yukarıdaki kurumların kim olduklarına da kısaca değinmek gerekmektedir. Bunlar ile ilgili açıklamalar aşağıda verilmektedir:

• FED: 1913 yılında kurulmuştur. FED, ABD’nin merkez bankası konumundadır. FED’in görevleri arasında, parasal ve kredi ile ilgili koşulları belirlemek, fiyat istikrarının devamını sağlamak, bankacılık yapan kurumların denetimini ve gözetimini sağlamak yer almaktadır.[5]
• FDIC: 1933’te kurulmuştur. Kongre tarafından kurulmuş olan bağımsız bir kurum olan Federal Mevduat Sigorta Kurumu (Federal Deposit Insurance Corporation – FDIC), mevduatları sigortalamakla, finansal kurumların denetimini ve incelemesini yapmakta, böylelikle ülkenin finansal sisteminin sağlam yapıda devamını sağlamaya çalışmaktadır.[6] Ülkemizde bu görevi TMSF yapmaktadır.
• OCC: Para Murakıpları Ofisi (Office of Comptroller of Currency-OCC) 1863’te kurulmuştur. Bu kurumun en önemli görevi, tüm ulusal bankaların denetimini ve düzenlemesini sağlamak, ulusal bankaların veya yabancı bankaların şubelerinin müşterileri ile olan kredi ve finansal ürünler hakkındaki işlemlerine adil şekilde devam etmelerini temin etmektir.[7]
• OTS: 1989 yılında kurulmuştur. Özellikle tüketicilerden mevduat toplayan ve bunları ipotek karşılığı borç vermede kullanan kuruluşların sayısının artması ve denetimi ile gözetiminin zorlaşması üzerine Tasarruf Gözetim Ofisi adı altında (Office of Thrift Supervision – OTS) bir kurum kurulmuştur.[8] Bu kurum tasarruf kurumlarının ve onlara bağlı şirketlerin denetimi ile gözetimini yürütmektedir.
• SEC: 1933 yılında kurulmuştur. Yatırımcıları korumayı ve finansal sistemin düzenli ve etkin bir şekilde devamını sağlamayı amaçlayan Menkul Kıymetler ve Takas Komisyonu (U.S. Securities and Exchange Commission – SEC) bu piyasalarda yer alan işletmelerin ve bireylerin yatırımları ile ilgili bilgilere ulaşabilme imkanlarını arttırmaya, faaliyetlerini düzenlemeye çalışmaktadır.[9] Ülkemizde bu görevi SPK yapmaktadır.

Görüldüğü gibi ABD’de birçok kurum denetim yapmaktadır. Bu kadar fazla denetim kurumunun varlığı ister istemez otorite karmaşasına ve mevzuatsal düzenlemelerin kimin tarafından yapılması gerektiği konusunda yetki sorununa sebep olmaktadır. Ülkemiz bu anlamda TCMB, BDDK, TMSF, SPK ve Hazine Müsteşarlığı kurumlarının tanımlanmış yetkileri sayesinde daha kapsamlı ve daha tutarlı denetimin yapıldığı bir ülke konumundadır. ABD’deki bir diğer zorluk ise eyalet sistemi ile yönetilen bir ülke olmasından dolayı her bir eyaletin ayrı merkez bankasının olması, düzenlemelerin birbirlerinden farklı olması ve bu sebeple yeknesaklığın sağlanması konusunda sıkıntı yaşanmasıdır.

---

[1] Faruk Demir, Ayşegül Karabıyık, Emine Ermişoğlu, Ayhan Küçük, ABD Mortgage Krizi, BDDK, Ankara, 2008, s.23.

[2] FED, “Supervision and Regulation”, (Çevrimiçi) http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_5.pdf, 20.07.2011.  

[3] Demir ve diğerleri, a.g.e., s.24.

[4] Akçayer, a.g.e., s.36

[5] FED, Federal Reserve System Purposes and Functions, Washington, FED, 2005, s.1.

[6] FDIC, “FDIC Mission, Vision, and Values”,  (Çevrimiçi) http://www.fdic.gov/about/mission/index.html, 20.07.2011. 

[7] OCC, “About the OCC”,  (Çevrimiçi) http://occ.gov/about/index-about.html, 20.07.2011.  

[8] OTS, “Misson and Goals”,  (Çevrimiçi) http://ots.gov/?p=MissionGoal , 20.07.2011.  

[9] SEC, “Introduction”,  (Çevrimiçi) http://sec.gov/about/whatwedo.shtml, 20.07.2011.