Halka Arz Faaliyetlerinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri ile Değerlendirilmesi

Halka arz son dönemlerde hem ülkemiz hem de dünya ekonomisinde önemli hale gelmeye başlamıştır. Özellikle alternatif yatırım araçlarındaki getirinin gittikçe azalması, borsa işlemlerine olan ilgiyi arttırmaktadır. Fakat her ne kadar halka arz faaliyetlerinin işletmeler üzerinde olumlu etkileri olsa da olumsuz özellikleri de ulunmaktadır. Bu yazıda her iki durumun gösterilmesi amaçlanmaktadır.

Halka Arzın Olumlu Yanları

Halka arzın işletmelere katacağı faydalar oldukça fazladır. Bu sebeple, her yıl yeni yeni işletmeler borsalarda işlem görmek amacıyla borsa idarelerine başvurmaktadırlar. İşte bu yararlar aşağıda özetlenmektedirler:

§     Finansman ve kaynak sağlama

§     Likidite sağlamak

§     Yurtiçi ve dışında tanınma

§     Kurumsallaşma

§     İkincil halka arz imkanı

§     Bankalarla pazarlık gücü

§     İşletme değerinin kolay bulunabilmesi

§     İşletmelerin finansman kaynaklarını çeşitlendirerek riski dağıtmaları

Halka arz talebinde bulunan firmaların önemli bir kısmı bu taleplerini finansman sağlama sebebiyle yapmaktadırlar. Bilindiği gibi işletmenin fon kaynakları, iç kaynaklar ve dış kaynaklar olarak ikiye ayrılabilir. İç kaynaklar sermaye olarak ortaya çıkarken, dış kaynaklar da banka kredileri, tahvil ihracı, piyasaya borçlar vb. başlıklar altında toplanabilir. Görüldüğü gibi dış kaynakların neredeyse tamamı faiz gideri sağlayan borçlanma türleridir. Oysa iç kaynaklar arasında yer alan sermaye her ne kadar bedelsiz bir kaynak olmasa da işletmenin ettiği kar üzerinden nemalanacaktır. Bu da işletmenin üzerinde diğer borçlar kadar büyük bir baskı yaşamaması anlamına gelecektir.

Yukarıdaki kapsamda yapılan bir halka arz ile elde edilecek bir kaynak da faizsiz bir kaynak olacaktır. İşletme sadece elde ettiği kar üzerinden kendisine yatırım yapanlara kar dağıtımı yapacaktır. Bu da işletme için ciddi bir rahatlık demektir. İşletmeler için finansman sağlama yönünde tercih edebilecekleri araçlar ve karşılaştırmaları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Buna göre halka arz faizsiz bir finansman yöntemi olma özelliğinden dolayı çok mantıklı bir finansman yöntemi olarak önümüzde durmaktadır.

 Finansman Yöntemleri

Finansman Yöntemleri	Vade	Dönem İçinde Nakit Çıkışı	Vade Sonunda Nakit Çıkışı
Halka Arz	Süresiz	Temettü	Yok
Tahvil İhracı	Uzun	Faiz	Anapara+Faiz
Finansman Bonosu	Kısa	Yok	Anapara+Faiz
Banka Kredisi	Uzun-Kısa	Faiz	Anapara+Faiz

Bir diğer önemli halka arz sebebi de sağlanacak fonların nakit olmasıdır. Bilindiği gibi halka arz yapılmadan önce yatırımcılardan talep toplanırken, kendilerinden hisse almak istedikleri tutarların bloke edilmesi istenir. Bloke edilen bu nakit miktarı, satış gerçekleştikten sonra işletmeye aktarılır. Özellikle likiditenin çok önemli olduğu bu zamanlarda işletme için faizsiz nakit sağlamak oldukça tercih edilir olmaktadır.

İşletmeler için bir diğer önemli husus olan bilinirliğin artması da halka açılma sayesinde üst seviyede gerçekleşebilecektir. Böylece işletmeler hem yurtiçi hem de yurtdışında daha fazla tanınacak ve bu bilinirlik işletmenin pazarlama faaliyetlerinde olumlu etkide bulunacaktır. Hatta yurtdışı pazarlarında daha kolay müşteri bulan işletmeler, uluslararası ticarette önemli yol alacaklardır.

Halka açılmak ve hisse senetlerinin menkul kıymet borsasında işlem görmesini sağlamak ile işletmeler, sermaye piyasasının denetim mekanizmaları sayesinde kurumsallaşma süreçlerini de hızlandırmakta ve aile tipi organizasyonlarından kurtularak modern yönetim tekniklerine daha kısa sürede kavuşabilmektedirler.

Yukarıda anlatılanlara ek olarak işletmeler; hisse senetleri evvelce halka arz edilmiş ve dolayısı ile borsada işlem görmekte iken yatırım ve benzeri ihtiyaçları nedeniyle ortaya çıkan ek kaynak gereksinimlerini mevcut ortaklarının rüçhan haklarını kısıtlamak suretiyle gerçekleştirebilecekleri ikincil halka arz ile karşılamak suretiyle yeniden bir finansman imkanı yaratabilirler. Bu da ancak evvelce halka arz edilmiş işletmelerde gerçekleşebilecektir.

Ayrıca bu tür bir finansman yönteminin tercih edilmesi; işletmelerin borçlanma kapasitesinin arttırılması, risklerin dağıtılması, finansal esneklik kazandırılması, mali krizlere karşı dayanıklığının arttırılması sebebiyle bankalar ile olan ilişkilerinde işletmeler daha fazla pazarlık gücü elde etmelerini sağlayacaktır. Ayrıca bankalar, bu tür işletmelerin mali tablolarına diğerlerinden daha fazla güvenecekleri ile daha düşük maliyetli borçlanma imkanı da elde edilebilecektir.

Son olarak da işletmeler şeffaf bir ortamda borsada işlem gördüklerinden ve yüzde kaçının halka arz edildiği, kaç hisse senedinin borsada işlem gördüğü gibi bilgiler bilindiğine göre işletmenin değerinin bulunması zor olmamaktadır. Bu da işletme sahiplerinin işletme değeri hakkında daha bilinçli olmalarını sağlamaktadır.  

 Halka Arzın Olumsuz Yanları

Halka arz yukarıda sayılan faydalarının yanında istenenmeyen bazı durumlar da ortaya koyabilmektedir. İşletmeler halka arzın kendilerine sağlayacağı faydalar yanında üzerlerinde yaratacağı maddi veya manevi maliyetlerin de bilincinde olmalıdırlar. Bunu yeterince yapmayan işletmeler halka arzlarında beklenen katkıyı sağlamayabileceklerdir.

Halka arzın olumsuz özelliklerine değindiğimizde aşağıdaki hususlar ile karşılaşmaktayız:

§  İşletme kontrolünün kaybedilmesi: Halka arz edilmemiş işletmelerde işletme yönetimi ve denetimi belli kişilerin elinde toplanmıştır. Ortak sayısı halka arz sonrası fazlalaşacağından işletmenin karar alması güçleşebilir ve işletme eski ortaklar tarafından daha zor yönetilir hale gelebilir. Fakat işletmeler her ne kadar bunu ciddi bir sorun olarak görseler de oydan yoksun hisse senedi ihracı ile bu sorun giderilebilir.

§  İşletmeye biçilen değerin tam olarak borsaya yansımaması: İşletmeyi kuranlar yıllar boyunca yaptıkları yatırımın geri dönüşünü sağlamaya ve faaliyetlerinden kar etmeye çalışırlar. Bu sebeple işletmenin yeni yeni kar etmeye başladığı zamanlarda yapılacak bir halka arz sebebiyle yatırımcılar işletmenin bugünkü durumu ve gelecek getirilerine göre karar verme durumunda olacaklarından en baştan böyle bir işletmenin kurulmasının ne kadar büyük bir maliyetle olabileceği konusunda bilgi sahibi olamayabilirler. Bu da işletmeyi halka arz etmeyi düşünen yöneticiler ile yatırımcılar arasında fiyat farklılıkları yaratabilir. Bu sebeple halka arz ya yanlış fiyattan yapılıp ilerleyen dönemlerde düşüşler yaşanabilir ya da düşük bir fiyattan halka sunulup işletme sahiplerini hayal kırıklığına uğratabilir.

§  Halka açılmanın maliyetinin yüksek oluşu: Halka açılan işletme bazı sorumluluklara sahip olmaktadır. Buna göre, işletmeler belli dönemlerde finansal raporlar hazırlamalı, bunları kamuoyuna duyurmalı, işletme hakkında çıkan haberler veya iddiaları yanıtlamalı, yatırımcıları periodik olarak bilgilendirmelidir. Bu bilgilendirmelerin de ticari sırları barındırabileceği endişesi de işletme ortaklarını düşündürmektedir. Bunun dışında halka arz esnasında SPK ve IMKB ile yürütülen çalışmalar esnasında gerekli yasal harçları yatırmalı, aracı kurum için aracılık komisyonu ödenmeli, piyasayı halka arz konusunda bilgilendirmek için reklam ve tanıtım faaliyetlerine başlamalıdır. Bunlar oldukça maliyetli bir süreç içinde gelişmektedir.

§  Yöneticilerin görev ve sorumluluklarının artmasının getirdiği külfet: Halka arz faaliyetleri tamamlandıktan sonra genel kurul mevcutu da artacaktır. Bu sebeple, halka arz edilmiş olan hisse senetlerini almış ve işletme faaliyetleri hakkıda bilgi sahip olmak veya yönetime aktif katılmak isteyen hissedarlar bir çok konuda yönetime sorular yöneltebileceklerdir. Bu da yöneticilerin sorumluluğunun ve görevlerinin artması anlamına gelmektedir.

§  İşletmenin yeni bir otoritenin denetimine girmesi: Halka arz faaliyetini gerçekleştirmiş olmakla işletme SPK’nın denetimine girmiş olmaktadır

§  Hisse senetlerine yeterli talep olmaması durumunda yaşanacak itibar kaybı: Eğer halka arz beklendiği gibi geniş yatırımcı kitlesine ulaşamaz ve işletme hisse senetlerine talep gelmez ise, bu işletme için ciddi bir imaj kaybı olabilecektir. Bu aynı zamanda toplumun işletmeye bakışını belirleyeceğinden işletmeyi finanse edenler veya evvelce yapılmış olan halka arz varsa ellerinde hisse senedi bulunduranlar işletme ile olan ilişkilerini kesmeye çalışabileceklerdir.

Görüldüğü gibi, halka arzın hem olumlu hem de olumsuz özellikleri bulunmaktadır. Fakat yukarıda bahsedilenlerden anlaşıldığı kadarıyla halka arz faaliyetlerinin getirileri götürülerinden fazladır. Bu sebeple, belli bir büyüklüğe gelmiş ve halktan talep göreceğine inanan işletmelerin halka arz faaliyetlerine başvurmaları olumlu görünmektedir.