Afrika Kıtasının Ekonomik Gelişmişliğinin Bir Analizi

Afrika Kıtası Avrupa'nın güneyinde, Atlas Okyanusu'nun doğusunda, Hint Okyanusu'nun batısında ve Antartika'nın kuzeyinde bulunan ve eski dünya kıtalarından kabul edilen bir kıtadır. Siyah kıta olarak da adlandırılan Afrika, 30.218.000 km² yüz ölçümü ile kıtalar arasında Asya ve Amerika'nın ardından üçüncü sırada yer almaktadır.[1]

Afrika kuzey-güney doğrultusunda Tunus'taki Beyaz Burun (37° 22' 20 Kuzey Paraleli) ile Güney Afrika Cumhuriyeti'ndeki Agulhas Burnu (34° 50'28 Güney Paraleli) arasında ve 8.025 km boyunda, doğu batı doğrultusunda ise; Somali'deki Ras Hafun Burnu (51° 25' 27 Doğu Meridyeni) ile Senegal'deki Yeşil Burun (17° 31' 17 Batı Meridyeni) arasında ve 7.416 km genişliğindedir.[2]

Afrika adı, Kartaca’ya ilk defa ayak basan Romalılarca “Afri” veya “Africani” denilen oymakların adından esinlenerek verilmiştir. Afrika adı bu ülkeye “Pön” savaşları sırasında verilmiştir. O zamana kadar Yunanlı yazarlar bu kıtaya “Libya” yani “Lebular Diyarı” derlerdi. Fakat MS I.yy sonlarında bu isim bütün kıta için kullanılmaya başlandı. Afrika terimi daha sonra Arapça’ya “İfrikaya” şeklinde geçmiştir.[3]

Afrika Kıtası yukarıda belirtilen yapıya gelene kadar oldukça uzun, sıkıntılı ve zorlu bir yoldan geçmiştir. Siyah kıta, tarihi boyunca bir çok imparatorluğa (Eski Mısır, Kartaca, İslam Devleti, Emeviler, Memlükler, Roma İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu vb.) ev sahipliği yapmış fakat özellikle Portekiz’lilerin 15.y.y.'da kıtaya çıkışlarından itibaren önce köle ticaretinin, daha sonra da 18. y.y'in başlarından itibaren sömürgeci Avrupa İmparatorluklarının sömürgeleştirme merkezi haline gelmiştir. Bu kıta üzerinde yapılan köle ticareti ve sömürgeleştirme faaliyeti öyle boyutlara varmıştır ki, 15.yy ile 20.yy arasında sadece Amerika'ya tropikal ürünler karşılığında götürülen kölelerin sayısı tahminen 50 milyon civarında gerçekleşmiştir.

Mevcut durumda ise Afrika’da bir çok devlet bulunmakta olup, bunlardan belli başlı olanlar; Angola, Libya, Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti, Madagaskar Cumhuriyeti, Mısır, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Moritanya, Ekvator Ginesi, Nijerya, Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fas, Fildişi Sahili, Senegal, Güney Afrika Cumhuriyeti, Sudan, Tanzanya, Kamerun, Tunus, Kenya, Uganda, Kongo Cumhuriyeti olarak sıralanmaktadır.[4]

Afrika Kıtası’nın coğrafi özelliklerini kısaca anlattıktan sonra şimdi de belirtilen kıtanın ekonomik değerlendirmesi yapılmaya çalışılacaktır. Söz konusu değerlendirme yapılırken temelde dört ayrı değişkene bakılacaktır. Bunlar:

• Kişibaşı GSMH
• Enflasyon
• Cari Açığın GSMH ya oranı ve
• Nüfus

Olarak belirlenmiştir. Bunun sebebi, kişi başı GSMH’nın ülkenin temel gelir seviyesini göstermesi, enflasyonun ülkedeki fiyatların genel seviyesinin ne kadar arttığını ve böylece satın alma gücünün ne kadar azaldığını ortaya koyması, cari açığın GSMH ye olan oranının ülkenin dış ticaret ve sermaye akışı politikalarının ne kadar tutarlı olduğunun önemli olmasındandır.

 

Ayrıca veriler küresel krizin oluştuğu 2008 yılına kadar alınmış olup kürsel krizle oluşan olumlu olumsuz ayrışma burada gösterilmek istenmemiştir.

Aşağıdaki tabloda ilk veri olan kişibaşı GSMH değerlerine bakılacaktır. Görüldüğü gibi bir çok ülkede söz konusu verinin yükselmekte olduğu anlaşılmaktadır. Bu husus kıtanın ekonomik olarak gelişmekte olduğunu ve insanlarının yaşam standartlarının artmakta olduğunu göstermektedir. Özellikle bazı ülkelerin dünyada bir çok gelişmekte olan ülkeden fazla kişi başı gelire sahip olması da kıta açısından umut vericidir.

Kişibaşı GSMH Verileri

Country	1980	1985	1990	1995	2000	2005	2008
Ekvator Ginesi	144	231	295	262	1.333	6.614	10.920
Gabon	5.722	4.205	6.400	4.654	4.227	6.365	9.877
Sierra Leone	2.326	2.588	5.302	6.748	8.046	8.899	9.307
Botswana	1.228	918	2.971	3.285	3.946	6.703	8.691
Maritus	1.242	995	2.252	3.534	3.728	4.971	6.181
Sudan	2.764	1.735	3.039	3.684	2.986	5.165	6.116
Angola	776	790	1.027	441	685	1.987	5.263
Cezayir	2.269	2.754	2.474	1.499	1.800	3.122	4.545
Tunus	1.368	1.168	1.509	2.012	2.035	2.890	3.759
Namibya	---	---	2.068	2.121	1.803	3.072	3.689
Cape Verde	548	463	902	1.258	1.234	2.098	3.375
Kongo Cumh	1.304	686	1.253	817	1.108	1.820	2.869
Sao Tomé	1.706	938	1.426	1.928	1.510	2.319	2.741
Fas	1.088	659	1.193	1.394	1.301	1.955	2.720
Mısır	551	998	1.760	1.046	1.549	1.270	2.015
Nijerya	885	331	348	356	388	824	1.487
Swaziland	530	276	949	262	398	776	1.415
Kamerun	879	927	1.098	677	655	930	1.237
Cibuti	---	---	---	858	835	973	1.215
Fildişi Sahilleri	1.205	690	921	774	624	900	1.190
Seyşeller	588	431	717	535	454	743	1.027
Zambiya	677	389	480	381	314	627	1.012
Moritanya	523	442	620	639	431	658	993
Senegal	769	833	1.044	819	549	725	941
Çad	148	174	286	219	186	651	900
Kenya	607	440	517	444	409	572	860
Gana	1.569	527	462	398	270	513	747
Benin	458	258	389	396	378	596	732
Komoros	384	291	542	467	367	633	718
Lesotho	317	200	383	505	405	614	679
Burkina Faso	305	197	349	238	232	429	591
Mali	268	168	325	287	240	433	547
Madagaskar	460	274	256	227	239	309	514
Gine	391	360	469	524	391	349	513
Tanzanya	337	332	188	213	303	378	499
Gambia	421	256	320	343	318	306	492
Orta Afrika Cumhuriyeti	345	322	495	328	259	330	449
Togo	408	215	452	321	241	343	425
Uganda	367	282	259	267	243	303	404
Mozambik	275	333	179	144	236	336	400
Rwanda	254	316	362	260	224	264	394
Nijer	449	218	321	192	155	265	358
Güney Afrika	358	336	162	193	133	223	307
Eritre	---	---	---	201	199	250	307
Etiyopya	190	220	257	148	124	169	297
Malavi	200	156	183	139	153	222	289
Gine-Bisseu	175	264	267	234	158	191	214
Liberya	---	---	---	---	172	153	205
Kongo Demok Cumh	560	222	244	125	86	124	187
Burundi	233	248	207	167	110	107	144
Zimbabwe	---	---	---	621	519	210	---

(Kaynak: IMF, World Economic Outlook )

Kişi başı GSMH verisi incelendikten sonra aşağıda da bütçe açığı veya fazlasının GSMH ya oranı analiz edilecektir. Görüldüğü gibi bir çok ülkede önemli miktarlara varan cari açık bulunmaktadır. Bilindiği gibi söz konusu açık özellikle peg (çıpa) rejimlerinin (tam dolarizasyon, katı çıpa, sürünen kur vb.) uygulandığı ülkelerde önemli finansal krizler ile sonuçlanabilmektedir. Ülkemizde 2000 ve 2001 yılında yaşanan olumsuzluklar bu kur politikalarının bir sonucudur. Söz konusu açıklamalardan sonra Afrika ülkelerinin önemli bir kısmında uygulanan kur rejimine göre bu tür bir olumsuzluk yaşanma ihtimali görülebilmektedir.

Cari Açık / GSMH (%)

Country	1980	1985	1990	1995	2000	2005	2008
Cezayir	0,6	1,7	2,2	-5,3	16,7	20,6	26,0
Gabon	29,1	10,7	2,5	9,4	19,7	19,8	15,3
Namibya	---	---	0,9	5,0	9,0	5,5	12,8
Angola	1,3	-1,5	0,0	-11,1	8,7	16,8	12,0
Botswana	-27,7	3,1	-0,5	6,1	8,8	15,3	8,6
Gine-Bisseu	-45,9	-28,5	-14,8	-18,6	-5,6	-5,1	7,0
Nijerya	8,8	-1,2	7,6	-4,3	11,7	7,1	6,5
Kongo Cumh	18,0	1,6	22,3	-38,9	7,9	11,4	6,0
Lesotho	-8,9	-10,4	-14,7	-26,1	-18,0	-7,0	5,0
Ekvator Ginesi	-65,2	-7,6	-14,3	-73,2	-15,7	-5,4	2,9
Mısır	-0,8	-4,8	-2,8	0,6	-1.1	3,2	0,8
Fildişi Sahilleri	-29,3	-0,7	-16,6	0,2	-2,8	0,2	0,6
Kamerun	-4,4	3,7	-3,9	-0,8	-1,4	-3,4	0,0
Zimbabwe	-4,5	-1,8	-1,7	-2,8	0,4	-11,0	0,0
Fas	-4,2	-8,8	-2,5	-3,2	-1,3	1,9	-1,1
Swaziland	-13,3	-6,3	4,6	-1,7	-5,0	-3,1	-1,4
Çad	-0,5	-12,1	-11,1	-8,4	-15,4	2,1	-2,2
Tunus	-4,1	-7,0	-5,5	-4,3	-4,2	-1,1	-2,7
Malavi	-16,7	-6,4	-3,7	-10,2	-5,3	-12,3	-2,9
Komoros	-1,8	-28,7	-13,0	-14,3	1,7	-6,5	-3,5
Etiyopya	-2,4	-1,3	-1,1	2,4	-4,2	-6,3	-4,3
Eritre	---	---	---	--	-0,6	0,3	-5,1
Zambiya	-15,2	-13,4	-2,5	-4,2	-18,2	-9,1	-5,5
Kenya	-10,7	-1,2	-3,9	-4,3	-2,3	-0,8	-5,5
Benin	-6,8	-4,5	-2,2	-6,1	-7,7	-5,9	-6,1
Maritus	-9,8	-3,7	-5,2	-5,0	-1,5	-3,5	-6,3
Sierra Leone	-14,1	-4,5	-16,7	-6,6	-8,8	-7,1	-6,4
Orta Afrika Cumhuriyeti	-15,1	-3,3	-5,9	-7,4	-1,3	-6,6	-6,4
Mali	-8,8	-2,8	-0,1	-1,7	-10,0	-8,3	-7,5
Uganda	-3,1	1,1	-5,9	-1,6	-7,1	-3,2	-7,7
Güney Afrika	4,1	4,1	1,4	-1,7	-0,1	-4,0	-7,7
Togo	-10,3	-12,9	-9,5	-5,1	-9,0	-5,3	-7,9
Moritanya	-19,1	-10,8	-10,7	0,5	-9,0	-47,2	-8,6
Rwanda	-3,7	-6,2	-8,1	-3,1	-5,0	-2,9	-9,5
Tanzanya	-7,7	-4,8	-4,9	-11,3	-4,8	-4,1	-9,7
Nijer	-11,1	-4,8	-4,4	-8,5	-6,7	-9,3	-9,7
Sudan	-9,4	-13,7	-9,0	-20,2	-8,2	-10,9	-9,8
Gana	0,2	-2,4	-3,3	-2,4	-8,4	-7,0	-9,8
Senegal	-12,3	-9,2	-7,8	-4,8	-6,6	-7,8	-10,3
Kongo Demokratik Cumh	-1,6	-1,3	-7,7	0,3	-4,0	-10,5	-10,7
Gine	3,1	-2,3	-10,0	-7,4	-6,4	-4,5	-10,9
Mozambik	-11,5	-7,4	-16,7	-18,2	-12,1	-11,4	-11,3
Burkina Faso	-1,1	-4,3	-4,2	-3,9	-12,3	-11,3	-11,5
Cape Verde	-49,9	-3,7	-5,9	-11,0	-10,9	-3,4	-11,6
Burundi	-8,8	-7,3	-14,6	1,1	-8,6	-9,6	-12,0
Gambia	-46,5	-3,3	-2,7	-4,2	-3,1	-15,1	-12,1
Cibuti	---	---	---	-2,8	-9,0	1,3	-22,6
Madagaskar	-13,8	-8,7	-10,7	-9,7	-5,6	-11,1	-27,4
Sao Tomé	-19,8	-23,1	-24,9	-26,2	-17,5	-13,6	-36,1
Liberya	---	---	---	---	-15,6	-13,3	-42,1
Seyşeller	-11,0	-11,0	1,3	-8,7	-7,3	-23,6	-44,9

(Kaynak: IMF, World Economic Outlook)

Aşağıda da enflasyon verilerine dikkat çekilmektedir. Bazı ülkelerde enflasyon kronik hal almış olsa da bir kaç ülke hariç hiper enflasyon yaşanmamıştır. Bir çok ülkede enflasyon verilerinin uygun kabul edilen değerlerin üzerinde olduğunu da görmekteyiz. Bu husus hükümetlerin henüz yeterli ve sürdürülebilir ekonomik politikalar ortaya koyamadıklarını göstermektedir. Avrupa Birliği tarzında düşünülen Afrika Birliği’nin gerçekleşebilmesi için ülkeler arasındaki ekonomik farklılıkların giderilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda açıkça görülebilen ve bu ekonomik farklılıklara örnek olacak enflasyon verileri ülkelerin ekonomi bakanları ile devlet başkanlarının bir araya gelerek sürdüreceği ortak politikalar ile giderilmelidir.

Özellikle hiperenflasyon yaşayan Angola, Kongo Dem.Cumhuriyeti gibi ülkelerin alması gereken yol daha fazladır. Yıllarca etnik ve dinsel çatışmaların içinde kalan bir çok Afrika ülkesi için de bu geçerlidir.

2000 2008 Yılları Arası Yıllık Ortalama Enflasyon (%)

Ülke	%	Ülke	%	Ülke	%
Cezayir	0%	Etiyopya	11%	Nijer	2%
Angola	315%	Gabon	2%	Nijerya	20%
Benin	3%	Gambia	10%	Rwanda	10%
Botswana	11%	Gana	29%	Senegal	3%
Burkina Faso	3%	Gine	32%	Seyşeller	6%
Burundi	10%	Gine-Bisseu	2%	Sierra Leone	11%
Kamerun	3%	Kenya	13%	Güney Afrika	7%
Cape Verde	2%	Lesotho	10%	Sudan	10%
Orta Afrika Cumhuriyeti	3%	Liberya	13%	Swaziland	9%
Çad	3%	Madagaskar	15%	Sao Tomé	24%
Komoros	4%	Malavi	22%	Tanzanya	7%
Kongo Demokratik Cumh	136%	Mali	3%	Togo	3%
Kongo Cumh	3%	Moritanya	10%	Tunus	4%
Fildişi Sahilleri	4%	Maritus	8%	Uganda	6%
Cibuti	4%	Fas	2%	Zambiya	28%
Ekvator Ginesi	7%	Mozambik	15%	Mısır	8%
Eritre	28%	Namibya	8%

(Kaynak: IMF, World Economic Outlook)

Son olarak da nüfusun gelişimine bakıldığında gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin bir çoğunda olduğu gibi nüfus artış oranının yüksek olduğu ifade edilebilir. Bir çok Afrika ülkesinde 1980 dan günümüze nüfusun ikiye katlandığı hatta bunların bir kısmında daha da fazla artış oranlarının görüldüğünü söylemek yanlış olmayacaktır. Özellikle sınırlı milli gelirle yaşamaya çalışan bu ülkelerdeki nüfus artışı GSMH nın dağılımında olumsuz etkide bulunabileceği gibi ayrıca kişi başı düşen ortalama GSMH ın da artmasına mani teşkil edecektir. Birinci tabloda gösterilen ve yeterince yol katedememiş olan bir çok ülkenin de temel problemi budur.

Nüfus Gelişimi (Milyon)

Ülke	1980	1985	1990	1995	2000	2005	2008
Nijerya	68	78	91	104	119	136	148
Etiyopya	37	43	47	55	64	73	79
Mısır	41	47	52	58	64	71	75
Kongo Demokratik Cumh	28	33	38	45	50	58	63
Güney Afrika	29	33	37	41	45	47	48
Tanzanya	19	22	25	30	34	38	40
Sudan	19	22	26	28	31	35	38
Kenya	17	20	24	27	30	33	35
Cezayir	19	22	25	28	30	33	35
Uganda	13	15	18	21	24	29	32
Fas	19	22	24	26	28	30	31
Gana	10	13	14	16	18	21	23
Mozambik	12	14	14	16	18	20	21
Kamerun	9	10	12	13	15	18	19
Fildişi Sahilleri	8	10	12	14	17	18	19
Madagaskar	9	10	12	14	16	16	17
Angola	7	9	10	11	13	15	17
Burkina Faso	7	8	9	10	11	13	14
Nijer	6	7	8	9	11	13	14
Malavi	6	7	9	10	11	13	14
Mali	6	7	8	10	11	12	13
Senegal	6	7	8	9	10	12	13
Zambiya	6	7	8	9	10	12	12
Zimbabwe	7	8	10	12	12	12	12
Tunus	6	7	8	9	10	10	10
Gine	4	5	6	7	8	9	10
Çad	4	5	6	7	7	9	10
Rwanda	5	6	7	5	8	9	10
Benin	3	4	5	5	6	7	8
Burundi	4	5	5	6	6	7	8
Togo	3	3	4	5	5	6	7
Sierra Leone	3	4	4	5	5	5	6
Eritre	n/a	n/a	n/a	3	4	4	5
Orta Afrika Cumhuriyeti	2	3	3	3	4	4	4
Liberya	n/a	n/a	n/a	n/a	3	3	4
Kongo Cumh	2	2	2	3	3	3	4
Moritanya	2	2	2	2	3	3	3
Lesotho	1	1	2	2	2	2	2
Namibya	n/a	n/a	1	2	2	2	2
Gine-Bisseu	0.7	0.8	0.9	1	1	2	2
Gambia	0.6	0.7	0.9	1	1	2	2
Botswana	0.9	1	1	1	2	2	2
Gabon	0.7	0.8	0.9	1	1	1	1
Maritus	0.9	1	1	1	1	1	1
Ekvator Ginesi	0.2	0.3	0.4	0.6	0.9	1	1
Swaziland	0.5	0.6	0.7	0.8	1	1	1
Cibuti	n/a	n/a	n/a	0.5	0.6	0.7	0.7
Komoros	0.3	0.3	0.4	0.4	0.5	0.6	0.6
Cape Verde	0.2	0.2	0.3	0.3	0.4	0.4	0.5

(Kaynak: IMF, World Economic Outlook)

---

[1] Vikipedi, “Afrika”,  http://tr.wikipedia.org/wiki/Afrika

[2] Vikipedi, “Afrika”,  http://tr.wikipedia.org/wiki/Afrika

[3] Coğrafya Dünyası, “Genel Özellikleri”,  http://www.cografya.gen.tr/egitim/kitalar/afrika.htm

[4] Coğrafya Dünyası, “Genel Özellikleri”,  http://www.cografya.gen.tr/egitim/kitalar/afrika.htm