Bankacılıkta Faiz Oranı Riski (Interest Rate Risk)

Faiz oranı riski, bir işletmenin veya kişinin elinde bulundurduğu faiz doğuran veya faiz getirisi olan bir kredi veya yatırımın faiz oranlarındaki aşağı veya yukarı yöndeki değişimler sebebiyle oluşan risktir. Bu riski sadece bankalar için düşündüğümüzde bankaların işlem defteri içerisindeki kıymetlerin faiz oranlarındaki değişimlerden kaynaklanan fiyat değişimleri olduğunu ifade edebiliriz.[1]

Bankacılıkta bu riskin kabul edilmesi oldukça doğaldır ve bu durum karlılığın ve hisse değerindeki artışın önemli bir nedeni olabilir. Ancak, gereğinden fazla alınan faiz riski, banka gelirleri ve sermaye tabanı için büyük bir tehdit oluşturabilir. Faiz oranlarındaki değişmeler; banka gelirlerini, bankanın net faiz gelirlerinde, diğer faize duyarlı gelirlerinde ve faaliyet giderlerinde değişmelere yol açarak etkilemektedir. Faiz oranlarındaki değişmeler; banka varlıklarının, yükümlülüklerinin ve bilanço dışı araçlarının temel değerini de etkiler, çünkü gelecekteki nakit akımlarının bugünkü değeri (ve bazı durumlarda, nakit akımlarının kendisi) faiz oranları değiştikçe değişmektedir. Faiz oranını ihtiyatlı sınırlar dahilinde tutmaya çalışan etkili bir risk yönetimi bankaların güvenliği ve sağlamlığı açısından oldukça önemlidir.

Türk bankacılık sektöründen faiz riski yüzünden olumsuzluk yaşayan bir çok bankayı örnek gösterebiliriz. Özellikle 2000 ile 2001 krizlerinde bankalarımızın hazine bonosu yatırımlarından dolayı önemli miktarda zarar ettikleri bilinmektedir. Hatta Aralık 2000 tarihinde yine fazlasıyla yapılan bono yatırımından dolayı Demirbank TMSF’ye devredilmiştir. Bu da bankalar için söz konusu yatırımların ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarmaktadır. [1]

Aşağıdaki örnek ile de faiz oranı riskinin boyutları ortaya konmaya çalışılmıştır. Buna göre faiz oranındaki değişimlerden bono fiyatının ne ölçüde etkilendiği aşağıda gösterilmeye çalışılmıştır. Buna göre Aralık sonunda 100 TL olacak olan bir hazine bonosunun gerçek değerinin faiz oranlarındaki artışla beraber azaldığı ve faiz oranlarındaki bir azalma ile beraber arttığı görülmektedir.

       

		Faiz Oranı	Bono Değeri	Faiz Oranı Değişmemesi Halinde Değer
1	Ock-08	% 5,00	95,53	95,53
2	Şub-08	% 4,50	96,33	95,93
3	Mar-08	% 4,25	96,87	96,33
4	Nis-08	% 4,60	96,99	96,73
5	May-08	% 4,95	97,16	97,13
6	Haz-08	% 5,30	97,39	97,54
7	Tem-08	% 6,00	97,54	97,94
8	Ağu-08	% 7,00	97,70	98,35
9	Eyl-08	% 8,00	98,03	98,76
10	Eki-08	% 10,00	98,35	99,17
11	Kas-08	% 15,00	98,77	99,59

Yukarıdaki tabloda görülen değişimin temel nedeni gelecekteki değeri 100 TL olan hazine bonosunun bugünkü değerine çekilmesi sonucu bulunan farklılıktır. Aşağıda belirtilen gelecekteki değer formülünde faiz oranı (i) arttığında bügünkü değer düşmektedir.

Söz konusu değişim aşağıdaki grafikte de gösterilmektedir.



Bono Değerinin Faiz Duyarlılığı

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılabildiği gibi faiz oranındaki değişimler oldukça önemli bir risk türünü ortaya koymaktadır. Bunun dışında sadece faiz getirisi değil kredi faizi de bir risk türünü oluşturmaktadır. Bir işletmenin aldığı LİBOR (London Interbank Offer Rate) bazlı bir kredinin işletmeye getireceği faiz yükü ile sabit faizli bir kredi kullanılması sonucu oluşacak olan faiz yükünün kıyaslaması aşağıda yapılmaktadır.

ABC İşletmesi 100.000 TL tutarında LİBOR + %5 oranı ile bir kredi kullanmıştır. Aynı dönemde sabit faizlerin %8 olduğu düşünüldüğünde, kredinin değişken faizli olarak kullanılması durumunda alınan faiz riskinin işletmede oluşturduğu kar zarar durumu aşağıda verilmiştir.

ABC İşletmesinin Kullandığı Kredinin Faiz Riski Analizi

Yıl	Değişken Faiz			Sabit Faiz		Kar/Zarar
	Libor Oranı	Faiz Oranı	Ödenen Faiz	Faiz Oranı	Ödenen Faiz
1	3%	8%	8.000	8%	8.000	0
2	4%	9%	9.000	8%	8.000	-1.000
3	5%	10%	10.000	8%	8.000	-2.000
4	6%	11%	11.000	8%	8.000	-3.000
5	6%	11%	11.000	8%	8.000	-3.000
6	5%	10%	10.000	8%	8.000	-2.000
7	4%	9%	9.000	8%	8.000	-1.000
8	3%	8%	8.000	8%	8.000	0
9	2%	7%	7.000	8%	8.000	1.000
10	1%	6%	6.000	8%	8.000	2.000
					Toplam	-9.000

Görüldüğü gibi işletme bu işlemden zarar etmiştir. Bu durumda risk gerçekleşmiş ve işletme yanlış karar vermiştir.

---

[1] Alper Özün ve Atilla Çifter, “Bankaların Hisse Senedi Getirilerinde Faiz Oranı Riski: Dalgacıklar Analizi ile Türk Bankacılık Sektörü Üzerine Bir Uygulama”, Bankacılar Dergisi, Sayı.59, 2006, s.4.

[2Pınar Evrim Mandacı, “Türk Bankacılık Sektörünün Taşıdığı Riskler ve Finansal Krizi Aşmada Kullanılan Risk Ölçüm Teknikleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt.5, Sayı.1, 2003, s.67.