Emtiaya Dayalı Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Vadeli İşlem Sözleşmeleri dayanak varlığın türüne göre farklılık gösterebilmektedir. Burada dayanak varlık:
- Emtia
- Faiz
- Döviz

gibi kendi içerisinde ortaya çıkan fiyat farklılıkları sebebiyle risk doğuran finansal araçlar olabilir.

Bu aşamada emtiaya dayalı vadeli işlem sözleşmeleri (EVİS) hakkında genel bilgi verilmesi amaçlanmaktadır. Öncelikle emtia kavramından bahsetmekte yarar bulunmaktadır. Arapça’dan dilimize geçmiş bir sözcük olan emtia Türk Dil Kurumuna göre mallar anlamına gelmektedir. Sözcüğün tekil hali meta olup mal anlamına gelmektedir. Meta aynı zamanda sermaye anlamında da kullanılmaktadır. Daha genel bir ifade ile tanımlanması gerekirse ticarete konu olan tüm mal ve ürünlere emtia denmektedir.

Bilindiği gibi vadeli işlem piyasaları, bir malın taraflar arasında yapılan anlaşma sonucu belirli bir fiyattan ileriki bir tarihte teslim edilmek üzere alım satım sözleşmelerinin yapıldığı ve bu sözleşmelerin el değiştirdiği borsalardır. EVİS ler ise emtia üzerine yazılmış vadeli işlem sözleşmeleridir

Yukarıda genel tanımı ve ürünlerinden bahsedilen vadeli işlem borsalarının en eski ürünlerinden olan EVİS’lerin genel bir tanımını vermemiz gerekirse; “dayanak varlık olarak bir emtiaya dayalı ihraç edilebilen vadeli işlem sözleşmeleridir” denilebilir. Burada dayanak varlık olarak ifade edilen varlık üzerinden ticaret yapılan ve fiyatları konusunda belirsizlikler içeren emtiayı ifade etmektedir.

EVİS’lerin tanımının yapılmasından sonra kendi arasındaki sınıflandırmasının yapılması gerekmektedir. Buna göre EVİS’ler aşağıdaki gibi Tarımsal, Enerji ve Metal’e dayalı varlıklar olarak üçe ayrılmaktadır.

Emtiaya Dayalı Vadeli İşlem Sözleşmeleri

İlk EVİS tipi olan tarımsal varlığa dayalı vadeli işlem sözleşmeleri dayanak varlık olarak tarımsal ürünleri baz alabildiği gibi hayvansal ürünler ile kereste gibi organik ürünler de bu kategoride yer almaktadır. Örnek olarak aşağıdakiler gösterilebilir:

• Buğday
• Pirinç
• Kahve
• Kakao
• Mısır
• Pamuk
• Portakal suyu
• Soya fasulyesi
• Sığır
• Domuz
• Odun 

Bu işlemi örnek ile göstermek istediğimizde ülkemizde de gerçekleştirilen pamuğa dayalı EVİS’leri ele alabiliriz. Örneğin Mart ayında Eylül vadeli pamuk fiyatları 2.500 TL/ton olup üretici bu fiyatları kendisi için uygun bulmakta ancak gelecekte fiyatların düşmesinden endişe etmektedir. Fiyat düşme riskine karşı üreteceği 100 ton lif pamuk için vadeli işlemler piyasasında Eylül Vadeli 100 kontrat satış yaparak fiyatların düşmesine karşı kendisini korumuş olacaktır. Üretici bu işlemi yaparak Pamuğunu hasat zamanı tonunu 2.500 TL’den satma garantisini elde etmiş olmaktadır.

Diğer bir EVİS tipi de enerji varlıklarına dayalı olarak ihraç edilmektedir. Özellikle enerji bağımlılığı devam eden gelişmekte olan veya gelişmiş ülkelerde bilindiği gibi enerji kaynaklarının fiyatları büyük önem arz etmektedir. Maliyet enflasyonunun da en büyük tetikçilerinden olan bu varlıkların fiyatlarının kontrol altında tutulması ülkelerin daha istikrarlı ekonomilere sahip olmalarını sağlayacaktır. Enerji EVİS’ne örnek olarak da aşağıdakiler gösterilebilir:

• Ham petrol
• Doğalgaz
• Benzin

 Son olarak da metallere dayalı EVİS’lerine değinmek gerekmektedir. Bilindiği gibi EVİS’ler sanayi ve değerli metaller olarak gruplanmaktadır. Bir çok üretim faaliyetinde kullanılan sanayi metallerinin fiyatlarının gelişimi hem üreticileri hem de tüketicileri etkilemektedir. Örneğin demir fiyatındaki değişimler inşaat sektörünü yakından ilgilendirmektedir. Bunun yanında değerli  metaller de insanların yatırım tercihlerinin belirlenmesinde etkili olmaktadırlar. Hem sanayi hem de değerli metallerin dünyada en fazla işlem görenleri aşağıda özetlenmektedir:

• Değerli Metaller:
• Altın
• Gümüş
• Platin
• Sanayi Metalleri

o   Demir

o   Çinko

o   Alüminyum

o   Manganez

o   Bakır

Konuya açıklık getirmek amacıyla değerli metallerden altına dayalı EVİS’e bir örnek verilebilir. Örneğin bir kuyumcu, 2012 yılı Eylül ayı sonunda 10 kg altın satın alacaktır. Şu anda tarih 01 Eylül 2012’dir ve spot piyasada altın 90 TL/gr’ dan işlem görmektedir. Eylül ayında altın fiyatlarının artmasından endişelenen kuyumcu, fiyatların yükselmesi halinde oluşacak zararına karşı önlem almak istemektedir. Eylül 2012 vadeli Altın VİS satın alır.